Αυτοκτονία 15χρονου: Τι προβλέπει ο νόμος για το bullying και πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι γονείς;

Από τη Μαρία Ροδίτη

«Αγαπάω τη μητέρα μου, τον πατέρα μου και τον αδερφό μου (σ.σ.: αναφέρει το όνομα του αδερφού του)». Έτσι ξεκινά το γράμμα-φωτιά του 15χρονου αυτόχειρα από την Αργυρούπολη που βρέθηκε κρεμασμένος τα ξημερώματα της Κυριακής από τους ίδιους του τους γονείς στο μπαλκόνι του σπιτιού τους. Αφού κατονομάζει 6 συμμαθητές και «φίλους» που τον οδήγησαν στο απονενοημένο διάβημα, συνεχίζει: «Αυτοί με κατέστρεψαν. Καταστρέψτε τους».

Για άλλη μια φορά η ελληνική κοινή γνώμη μένει σοκαρισμένη μπροστά σε ένα τόσο τραγικό συμβάν, που θυμίζει κατά πολύ τη δραματική κατάληξη- στις αρχές του 2015- του σπουδαστή Βαγγέλη Γιακουμάκη, τον οποίο βασάνιζαν συμφοιτητές του στη σχολή του στα Ιωάννινα.

Τι μπορεί άραγε να βασανίζει ένα παιδί σε αυτήν την τόσο νεαρή και τρυφερή ηλικία των 15 ετών, ώστε να αισθάνεται κατεστραμμένο;

«Η αλήθεια είναι ότι παρά το γράμμα με το πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο που άφησε ο 15χρονος μαθητής, δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι για το βαθύτερο λόγο που επέλεξε να δώσει τέλος στη ζωή του. Θα πρέπει να μας απασχολήσουν κι άλλα ζητήματα όπως: "Ήταν το μόνο ζήτημα που τον προβλημάτιζε;", "Το είχε εκμυστηρευτεί σε κάποιον κι αν όχι, γιατί;", ''Υπήρχε η κατάλληλη βοήθεια και στήριξη προς το παιδί;", "Υπήρχαν άλλου τύπου δυσκολίες στη συμπεριφορά ή στο συναίσθημά του;" και πολλά πολλά ακόμα...Το κάθε παιδί, αποτελεί μια εντελώς ξεχωριστή προσωπικότητα και δεν αντιδρά με τον ίδιο τρόπο σε μια περίπτωση bullying. Υπάρχουν πολλά (δυστυχώς) παιδιά, τα οποία είναι θύματα bullying αλλά δεν έχουν επιλέξει να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Άρα, η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και συμπεράσματα για το τι πραγματικά συνέβαινε στο παιδί, μπορούν να βγάλουν μόνο οι ειδικοί που θα ασχοληθούν εξονυχιστικά με την υπόθεση», επισημαίνει η παιδοψυχολόγος Κλαίρη Σειραδάκη.

Όπως ανέφεραν στην Αστυνομία  στα πρώτα τους λόγια, οι γονείς του παιδιού δε γνώριζαν αν το απασχολούσε κάτι, ο γιος τους δεν είχε εκφράσει ποτέ κάποιο παράπονο, δεν είχε διαμαρτυρηθεί για κάτι που συνέβαινε στο σχολείο και δεν είχε αναφέρει πως ήταν θύμα bullying.

Σύμφωνα με πληροφορίες, οι αστυνομικοί του Τμήματος Ανηλίκων της Ασφάλειας Αττικής εξετάζουν τα σημειώματα που βρέθηκαν το δωμάτιο του παιδιού, ενώ δεν αποκλείεται να ζητήσουν πρόσβαση στο τηλέφωνό του και στους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να διαπιστώσουν εάν είχε επικοινωνία με τα έξι άτομα που κατονομάζει  στο γραπτό σημείωμα.

Μάλιστα, ο Προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών, Ηλίας Ζαγοραίος, ζήτησε τη διενέργεια κατεπείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης για το συμβάν. Ο κ. Ζαγοραίος ανέθεσε τη διενέργεια της έρευνας σε εισαγγελέα ανηλίκων, η οποία αναμένεται να αρχίσει άμεσα την εξέταση μαρτύρων.

Πέραν όμως του τραγικού αυτού συμβάντος που συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία, εδώ αναδύονται και άλλα ζητήματα, όπως είναι η καθημερινή, αληθινή επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά τους και το πόσο δυνατό είναι ένα παιδί, ώστε να αντέξει να είναι αποδέκτης σκληρού σχολικού εκφοβισμού.

Είναι σημαντικό να είμαστε κοντά στο παιδί μας

Όπως επισημαίνει στο all4mama η κα Σειραδάκη, «καλό είναι  οι γονείς να γαλουχούν τα παιδιά τους απαλλαγμένα όσο το δυνατόν περισσότερο από ενοχές, συναισθήματα ντροπής και απόρριψης. Θα πρέπει να επιβραβεύουν συχνά τα παιδιά τους και να μην ξεχνούν να τονώνουν την αυτοπεποίθησή τους. Παράλληλα, όμως, θα πρέπει να τα μάθουν να διεκδικούν, να μην επιτρέπουν σε κανέναν να τα υποτιμάει και να είναι ανεξάρτητα, να μπορούν δηλαδή να πατήσουν κάποια στιγμή γερά στα πόδια τους».

«Η ηλικία αυτή έχει ορισμένα χαρακτηριστικά κι ανάγκες. Ο τρόπος σκέψης των παιδιών είναι διαφορετικός από άλλες αναπτυξιακές περιόδους. Υπάρχει μια προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, δηλαδή σκέφτονται ότι ο,τιδήποτε τους συμβαίνει αφορά το παρόν και μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Δεν έχουν τη δυνατότητα υποθετικής κι αφηρημένης σκέψης να καταλάβουν ότι είναι κάτι περαστικό. Είναι πιο ευάλωτα στα σχόλια κι αποκτά μεγάλη σημασία η γνώμη των συνομήλικων σε αυτήν την ηλικία. Η αποδοχή των συνομηλίκων κι οποιαδήποτε διαφορετικότητα μπορεί να προσελκύσει κάποια σχόλια. Το σημαντικό είναι ότι το τελικό αποτέλεσμα έχει να κάνει με την ευαλωτότητα της κάθε προσωπικότητας. Το κάθε παιδί έχει διαφορετικούς λόγους, διαφορετικό περιβάλλον και διαφορετική προσωπικότητα που μπορεί να φτάσει σε ένα αποτέλεσμα. Αφενός, υπάρχει εξατομίκευση και πρέπει να επικεντρωνόμαστε στις ανάγκες του κάθε παιδιού, οικογένειας, σχολείου ξεχωριστά. Αφετέρου, εξαρτάται πολύ από την ίδια την ευαλωτότητα της προσωπικότητας, από την συνοσηρότητα, δηλαδή αν συνυπάρχουν κάποιες άλλες ψυχικές δυσκολίες που μπορεί να ωθήσουν ένα παιδί σε μια υπερβολική αντίδραση και φυσικά έχουμε να κάνουμε και με το περιβάλλον, το οικογενειακό και δευτερευόντως του σχολείου», σχολιάζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Επίκουρος Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Παιδιατρική και Εφηβική Ιατρική και υπεύθυνη της Μονάδας Εφήβων στο Νοσοκομείο Παίδων «Παναγιώτη και Αγλαΐα Κυριακού», Άρτεμις Τσίτσικα.

Και συνεχίζει: «είναι σημαντικό να είμαστε κοντά στο παιδί μας, να υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας, να υπάρχει επαφή μέσα στην οικογένεια, να είμαστε σε εγρήγορση μήπως δούμε σημάδια που δείχνουν ότι ένα παιδί χρήζει μεγαλύτερης προσοχής. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να βρίσκονται κοντά στο παιδί τους με καθημερινή επικοινωνία, να υπάρχει μια ζωντανή επικοινωνία μέσα στο σπίτι. Πολλές φορές βλέπουμε μέσα στην κρίση οικογένειες να μοιάζουν να δυσλειτουργούν, διότι φροντίζουν για τα πολύ βασικά. Μπορεί οι γονείς να υπεραπασχολούνται ή να είναι άνεργοι και να είναι κλεισμένοι στον εαυτό τους και να μην υπάρχει η επικοινωνία που χρειάζεται ένα παιδί αυτής της ηλικίας κι έχει κατεύθυνση. Πολλές φορές τα παιδιά μπορεί να αντιδρούν στην κατεύθυνση και στα όρια, ωστόσο τα χρειάζονται.

Είναι κομμάτι της γονεϊκής φροντίδας και το αισθάνονται αυτό. Θα πρέπει οι γονείς να είναι σε εγρήγορση όταν συμβαίνουν απότομες, αιφνίδιες μεταβολές στη συμπεριφορά τους, στη διατροφή τους, στον ύπνο τους, στη σχολική τους επίδοση, στις σχέσεις τους ακόμη κι η προσωπική τους φροντίδα κι υγιεινή. Όσο για τους καθηγητές και δασκάλους, εκτός από την εξεταστέα ύλη είναι σημαντικό να δίνουν στα παιδιά προτάσεις διαχείρισης της ίδιας της ζωής, να μαθαίνουν τα δικαιώματα τα δικά τους και του διπλανού τους, να απομονώνουν το αρνητικό και να ενδυναμώνουν τη θετική συμπεριφορά, καθώς στο θέμα της παρενόχλησης σημαντικό ρόλο παίζουν και οι παρατηρητές. Το πόσο θα δείξουν σε αυτόν που προκαλεί την παρενόχληση ότι είναι λάθος. Ένα παιδί που ασκεί βία το πιθανότερο είναι ότι και το ίδιο έχει υποστεί βία, οπότε πρέπει να δώσουμε έμφαση και σε αυτό το παιδί. Είναι πολλές φορές οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί να έχουν λάβει κάποιου είδους εκπαίδευση, να ενδιαφέρονται κι να έχουν ουσιαστική συμβολή στην απομόνωση αυτών των συμπεριφορών».

Η κ. Τσίτσικα υπενθυμίζει ότι στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & A. Κυριακού», λειτουργεί η Γραμμή για την Τεχνολογία χωρίς χρέωση «ΜΕ Υποστηρίζω» 800 11 800 15. Λειτουργεί καθημερινά από τις 9:00 έως τις 15:00, για θέματα που αφορούν την ορθή χρήση της τεχνολογίας από ανηλίκους (εξάρτηση από το διαδίκτυο, διαδικτυακός εκφοβισμός- bullying, αποπλάνηση-grooming, ακατάλληλο περιεχόμενο, θέματα προσωπικών δεδομένων, πορνογραφικό υλικό, τζόγος, βίαια παιχνίδια κλπ) και απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους, γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς.

Προτεραιότητα της παιδείας των νέων ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Παύλος Χαραμής, «όσο παραμένουν ακόμα άγνωστες βασικές πτυχές του δράματος που έλαβε χώρα στα νότια προάστια της Αθήνας, κάθε ενδεχόμενο παραμένει ανοιχτό. Εκείνο, όμως, που δεν επιδέχεται αντίρρηση είναι πως πρώτος στόχος και πρώτη προτεραιότητα της παιδείας του νέου ανθρώπου πρέπει να είναι ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής και γενικότερα η διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Με ένα ακραία ανταγωνιστικό εκπαιδευτικό σύστημα, που αρδεύεται από μια εξίσου ανταγωνιστική κοινωνία, με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και της σύγχρονης τεχνολογίας να παρέχουν συστηματικά πλήθος αρνητικών παραδειγμάτων, δεν είναι δυνατό να διασφαλιστεί αυτός ο στόχος.

Χρειάζεται να εντείνουμε τις προσπάθειές μας τόσο στο χώρο του σχολείου όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η Θεματική Εβδομάδα υπήρξε ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, που πρέπει να συμπληρωθεί με πιο ολοκληρωμένες και συστηματικές παρεμβάσεις. Και κυρίως με τη στενότερη συνεργασία σχολείου και οικογένειας».

Ατιμώρητη η πράξη μεταξύ ανηλίκων

Πολλά είναι τα ερωτήματα που γεννώνται σχετικά με το bullying και τη νομοθεσία. Καλύπτει τέτοιες περιπτώσεις ο νόμος; Υπάρχει ποινή; Πώς λειτουργούν οι θεσμοί;

«Το bullying συνίσταται σε πράξεις παραβατικού χαρακτήρα στις οποίες κύριο χαρακτηριστικό αποτελεί η ανισορροπία δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος. Αυτή μπορεί ενδεικτικά να εκδηλωθεί με σωματικές και λεκτικές προσβολές και με προσβολές οι οποίες έχουν ψυχολογική ή κοινωνική διάσταση (π.χ.συκοφαντική δυσφήμηση, κοινωνική απομόνωση κ.ά.)», εξηγεί στο all4mama ο δικηγόρος Φώτης Σπυρόπουλος.

Και συνεχίζει: «η πράξη µεταξύ ανηλίκων παραµένει ΑΤΙΜΩΡΗΤΗ, εκτός εάν υπάρχει διαφορά ηλικίας άνω των τριών ετών, καθώς οι συμπεριφορές αυτές μεταξύ ανηλίκων της ίδιας ηλικίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται µε μέτρα διαπαιδαγώγησης και όχι εµπλοκής µε τον ποινικό νόµο».

Όπως εξηγεί ο κ. Σπυρόπουλος, «τιμωρία υπάρχει μόνο αν το θύμα δεν έχει συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του ή δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και ο δράστης το έχει στην επιμέλεια ή στην προστασία του ή ανήκει στο σπίτι του δράστη ή έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας ή που του το έχει αφήσει στην εξουσία του ο υπόχρεος για την επιμέλειά του. Τότε, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος με συστηματική παραμέληση των υποχρεώσεών του προς τα προαναφερόμενα πρόσωπα γίνεται αιτία να πάθουν σωματική κάκωση ή βλάβη της σωματικής ή ψυχικής τους υγείας».

Θύτης ή θύμα; 

Όπως αναλύει στο all4mama η παιδοψυχολόγος Κλαίρη Σειραδάκη, «όσο κι αν ακούγεται παράξενο, ο "θύτης" και το "θύμα" διαθέτουν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά απ' όσα τους χωρίζουν! Τι δεν έχει κανένας απ' τους δυο; Προσωπική δύναμη και σθένος! Αυτοπεποίθηση! Δεν είναι σπάνιο παιδιά τα οποία είναι σήμερα "θύτες", να έχουν περάσει πρώτα από το ρόλο του "θύματος", κάτι που τα έκανε να γίνουν τελικά "θύτες" στην προσπάθεια να αμυνθούν, να πάρουν εκδίκηση, να επιβιώσουν. Επομένως, είναι εξίσου αρνητικό να είναι κάποιος είτε "θύτης" είτε "θύμα".

Η μόνη δύναμη του "θύματος' είναι πως αναγνωρίζει ότι του φέρονται άσχημα. Αυτή τη γνώση πρέπει να εκμεταλλευτεί και να μην το επιτρέψει, να μην το ανεχτεί ή να ζητήσει βοήθεια. Σίγουρα η λύση και η απάντηση στη βία δεν είναι η βία, όπως συχνά συμβουλεύουν οι γονείς. Το να βάζουμε το παιδί στη διαδικασία της αντεκδίκησης μόνο καταστροφικά αποτελέσματα μπορεί να φέρει. Αυτό που συμβουλεύω πάντα τους γονείς είναι να αποτελεί μοναδικό στόχο τους το να ισχυροποιήσουν το δικό τους παιδί και όχι το να τιμωρήσουν τον "θύτη"!».