Το μεγάλο δημογραφικό στοίχημα που χάθηκε: Γιατί απέτυχαν τα χρηματικά κίνητρα - Πού πήγαν τα μωρά;

Δημοσιεύθηκε στις

Οι πολιτικοί στο Λεστιγιάρβι της Φινλανδίας πίστευαν ότι είχαν βρει τη λύση στο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας: κάθε μητέρα που θα αποκτούσε παιδί και θα παρέμενε στη δεύτερη μικρότερη δημοτική περιοχή της Φινλανδίας θα λάμβανε 1.000 ευρώ ετησίως για 10 χρόνια.

Όμως, περισσότερο από μια δεκαετία μετά την εφαρμογή του προγράμματος και με κόστος που ξεπέρασε τις 400.000 ευρώ, οι τοπικές αρχές αναγκάστηκαν να παραδεχτούν την αποτυχία του. Ο πληθυσμός του Λεστιγιάρβι μειώθηκε κατά 20% από τότε που ξεκίνησε το μέτρο.


«Δεν άξιζε καθόλου», δήλωσε ο Νίκο Άιχιο, πρώην επικεφαλής εκπαίδευσης της πόλης. «Το baby boom κράτησε μόνο έναν χρόνο».

Ένα παγκόσμιο φαινόμενο με λίγες αποτελεσματικές λύσεις

Η αποτυχία του Λεστιγιάρβι δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη μείωση των γεννήσεων, αλλά οι πολιτικές τους αποτυγχάνουν να φέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα.

Η Κίνα προσφέρει δωρεάν θεραπείες γονιμότητας, η Ουγγαρία σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις και χρηματικά ποσά, ενώ η Σιγκαπούρη επιχορηγήσεις για γονείς και παππούδες. Στη Δανία, μια ταξιδιωτική εταιρεία ξεκίνησε καμπάνια με σύνθημα «Κάν’ το για τη Δανία», ενώ η Ιαπωνία χρηματοδοτεί τεχνητή νοημοσύνη για την εύρεση συντρόφου και το Τόκιο προσφέρει τετραήμερη εργάσιμη εβδομάδα για να ενθαρρύνει τους πολίτες να κάνουν παιδιά.

Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες αυτές, η παγκόσμια πτώση της γεννητικότητας οδηγεί σε μια οικονομική κρίση διαρκείας. Το Ινστιτούτο Robert Schuman έχει χαρακτηρίσει την κατάσταση «δημογραφική αυτοκτονία».

Η Ευρώπη και το φαινόμενο της γήρανσης

Στην Ευρώπη, η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί σοβαρές πιέσεις στις δημόσιες δαπάνες και μειώνει την οικονομική δυναμική των κοινωνιών. «Η επιδείνωση του δείκτη εξάρτησης ασκεί τεράστια πίεση στα δημόσια οικονομικά», δήλωσε ο Όλι Ρεν, διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Φινλανδίας.

Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο: τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν πλέον σε χώρες όπου ο δείκτης γεννητικότητας είναι κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης του πληθυσμού. Μέχρι το 2100, μόλις 12 χώρες – 11 στην Αφρική και το Βανουάτου στον Ειρηνικό – θα έχουν δείκτη γονιμότητας άνω του κρίσιμου ορίου των 2,1 γεννήσεων ανά γυναίκα. Καμία χώρα δεν θα ξεπερνά το 2,3.

Οι κυβερνήσεις μπορεί να επικεντρώνονται σε πιο άμεσες κρίσεις, αλλά η μείωση της γεννητικότητας απειλεί τη μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα. Λιγότεροι νέοι σημαίνει μικρότερη εργατική δύναμη, χαμηλότερα φορολογικά έσοδα και αυξημένα έξοδα για συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη.

Χωρίς επαρκείς πολιτικές παρεμβάσεις, η S&P Global εκτίμησε το 2023 ότι τα δημοσιονομικά ελλείμματα θα εκτοξευθούν από το 2,4% του παγκόσμιου ΑΕΠ σήμερα στο 9,1% μέχρι το 2060, ενώ το δημόσιο χρέος θα τριπλασιαστεί.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η κοινωνική αλλαγή έχει επηρεάσει την επιθυμία των ανθρώπων να αποκτήσουν παιδιά. Σύμφωνα με την καθηγήτρια γηριατρικής Σάρα Χάρπερ, έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες δεν αισθάνονται πλέον την κοινωνική υποχρέωση να τεκνοποιήσουν.

«Οι γυναίκες που έχουν λάβει εκπαίδευση σε ένα ουδέτερο ως προς το φύλο περιβάλλον, εισέρχονται στην αγορά εργασίας με ίσους όρους. Όταν όμως γίνονται γονείς, διαπιστώνουν ότι οι ρόλοι δεν είναι τόσο ισότιμοι όσο νόμιζαν», ανέφερε η Χάρπερ.

Επιπλέον, η κουλτούρα επηρεάζει έντονα τις αποφάσεις τεκνοποίησης. Στην Κίνα, παρά την άρση της πολιτικής του ενός παιδιού το 2016, οι περισσότερες γυναίκες συνεχίζουν να κάνουν μόνο ένα παιδί. «Όταν έχεις μια κοινωνία συνηθισμένη σε ένα παιδί, δεν υπάρχει λόγος να κάνεις δύο», δήλωσε η Χάρπερ.

Η αποτυχία των κινήτρων και οι εναλλακτικές πολιτικές

Παρά τα γενναιόδωρα οικονομικά κίνητρα, χώρες όπως η Φινλανδία και η Νότια Κορέα συνεχίζουν να έχουν από τους χαμηλότερους δείκτες γεννήσεων στον κόσμο. Σύμφωνα με τον δημογράφο Λάιμαν Στόουν, η Νότια Κορέα θα είχε ακόμα χαμηλότερη γεννητικότητα αν δεν υπήρχαν κρατικά προγράμματα, όπως οι επιδοτήσεις για παιδική φροντίδα, θεραπείες γονιμότητας και στέγαση.

Στη Φινλανδία, πολλές πόλεις, πέρα από το Λεστιγιάρβι, έχουν προσπαθήσει να αντιστρέψουν τη μείωση των γεννήσεων μέσω επιδοτήσεων, αλλά η γεννητικότητα παραμένει από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη.

Ο Άιχιο σημείωσε ότι «καλές τοπικές υπηρεσίες, όπως βιβλιοθήκες, κολυμβητήρια και ποιοτική παιδική φροντίδα, έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα χρηματικά κίνητρα».

Μετανάστευση και Παράταση Εργασιακής Ζωής: Οι Μόνες Ρεαλιστικές Λύσεις;
Ορισμένοι ειδικοί προτείνουν ότι η λύση για τις ανεπτυγμένες χώρες είναι η αύξηση της μετανάστευσης. Ο δημογράφος Έντουαρντ Πέις τόνισε ότι «η Ευρώπη δεν μπορεί να απομονωθεί από τον υπόλοιπο κόσμο. Υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες για συνεργασία με αφρικανικές χώρες».

Παράλληλα, οι κυβερνήσεις πιέζουν για αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Ωστόσο, αυτό έχει πολιτικό κόστος: στη Γαλλία, το 2023, ξέσπασαν μαζικές διαδηλώσεις όταν ο Εμανουέλ Μακρόν αύξησε την ηλικία συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 έτη.

Ο Έντουαρντ Ντέιβις, διευθυντής πολιτικής στο Centre for Social Justice στο Ηνωμένο Βασίλειο, δήλωσε: «Οι κυβερνήσεις έχουν τρεις επιλογές: να αυξήσουν τη μετανάστευση, να καθυστερήσουν τη συνταξιοδότηση ή να ενθαρρύνουν τις γεννήσεις. Από τα τρία, η τεκνοποίηση είναι η πιο φυσική επιλογή».

Ωστόσο, με την κοινωνική πραγματικότητα να αλλάζει ραγδαία, φαίνεται ότι τα κράτη θα χρειαστεί να αναζητήσουν πολύ πιο σύνθετες λύσεις για να αντιμετωπίσουν τη δημογραφική κρίση που διαμορφώνεται.

Πηγή: Financial Times