Ταυτότητα Φύλου: Τι διαμορφώνει τα αγόρια και τα κορίτσια

Πρόκειται για ένα θέμα που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες εδώ και πολλά χρόνια. Οι έρευνες σχετικά με την ταυτότητα του φύλου ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’70 με σκοπό την αποκωδικοποίηση συμπεριφορών σχετικές με την κοινωνική εξέλιξη των παιδιών. Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν πάντως ότι η διαμόρφωση ταυτότητας του φύλου είναι μια διαδικασία που εξαρτάται από μια ποικιλία παραγόντων και παραμέτρων.

Ας ξεκινήσουμε όμως από τα βασικά.

Τι εννοούμε με τον όρο ταυτότητα φύλου;

Ταυτότητα φύλου, έμφυλη ταυτότητα ή ταυτότητα γένους είναι η αντίληψη ενός ανθρώπου για το φύλο του (βιολογικό ή ψυχολογικό).

Όπως όλοι γνωρίζουμε, σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει μία φόρμα φύλων που αποτελεί βάση για τη διαμόρφωση της κοινωνικής ταυτότητας ενός ατόμου όσον αφορά στην αλληλεπίδρασή του με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.

Στις περισσότερες κοινωνίες, ο βασικός διαχωρισμός των έμφυλων συμπεριφορών διακρίνεται στους άνδρες και στις γυναίκες, ένα δίπολο φύλων, το οποίο και ακολουθούν οι περισσότεροι, το οποίο επιβάλλει συμμόρφωση στις αντιλήψεις της αρρενωπότητας ή της θηλυκότητας σε όλες τις μορφές του φύλου: βιολογικό, ψυχολογικό, ταυτότητα και έκφραση φύλου.

Ωστόσο, σε όλες τις κοινωνίες, υπάρχουν άτομα που δεν ταυτίζονται με όλα τα χαρακτηριστικά του φύλου που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση τους. Έτσι έχουμε άτομα που είναι τρανς, ή άτομα με ασαφή ταυτότητα φύλου.

Βιολογικό και Κοινωνικό φύλο

Το φύλο ενός ατόμου βιολογικά προσδιορίζεται από τα φυλετικά χρωμοσώματα, τις ορμόνες, τα εσωτερικά αναπαραγωγικά όργανα και τα γεννητικά όργανα. Από την άλλη πλευρά όμως, το φύλο αναφέρεται και στην εσωτερική αίσθηση ενός ατόμου για το αν είναι άνδρας ή γυναίκα.

Το φύλο καθορίζεται λοιπόν,  όχι μόνο από τη βιολογία αλλά από μια σειρά άλλων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του τι η κοινωνία θεωρεί αντρικές και γυναικείες συμπεριφορές και πώς αντικατοπτρίζονται τα αρσενικά και γυναικεία χαρακτηριστικά στα μέσα ενημέρωσης και τον πολιτισμό. Οι οικογένειές μας, η ανατροφή μας, ακόμη και η θρησκεία μας, όλα  διαδραματίζουν τον ρόλο τους.

Τις περισσότερες φορές, η ταυτότητα φύλου – είτε βλέπουμε τον εαυτό μας ως άνδρα είτε ως γυναίκα – είναι σύμφωνη με το φύλο μας.

Ηλικία διαμόρφωσης

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πώς και το πότε σχηματίζεται η ταυτότητα φύλου και η μελέτη του αντικειμένου είναι εξαιρετικά δύσκολη καθώς η γλωσσική έλλειψη των παιδιών προϋποθέτει από τους ερευνητές να κάνουν υποθέσεις μέσω έμμεσων στοιχείων.Ο John Money υποστήριξε ότι τα παιδιά πιθανόν να έχουν επίγνωση και δίνουν σημασία στο φύλο από την ηλικία των 18 μηνών έως δύο ετών. Ο Lawrence Kohlberg  από την άλλη υποστηρίζει ότι η ταυτότητα φύλου δεν σχηματίζεται πριν την ηλικία των τριών. Είναι ευρέως πάντως  αποδεκτό ότι η βασική ταυτότητα διαμορφώνεται σταθερά στην ηλικία των τριών.

Από αυτή την ηλικία, τα παιδιά είναι σε θέση να κάνουν βάσιμες δηλώσεις σχετικά με το φύλο τους και τείνουν να διαλέγουν δραστηριότητες και παιχνίδια που υποδεικνύουν έμφυλη πόλωση, όπως ότι οι κούκλες είναι για κορίτσια και τα αυτοκίνητα για τα αγόρια) αν και δεν κατανοούν πλήρως τις επιπτώσεις του φύλου τους.

Μετά την ηλικία των 3, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αλλάξει η ταυτότητα φύλου και οι προσπάθειες επαναπροσδιορισμού μπορεί να προκαλέσουν Δυσφορία φύλου. Η σταθεροποίηση της ταυτότητας φύλου επεκτείνεται από το 4ο μέχρι το 6ο έτος της ηλικίας του και συνεχίζει μέχρι την ενηλικίωση.

Ποιοι παράγοντες επιδρούν στη διαμόρφωση

Η διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα με την εσωτερίκευση και την διαμόρφωση των υπόλοιπων χαρακτηριστικών της κοινωνικής προσωπικότητας του παιδιού. Διαμορφώνεται μέσω των επιρροών από την οικογένεια, την κοινωνία και τα υπόλοιπα παιδιά, όταν δηλαδή το παιδί αρχίζει να δραστηριοποιείται κοινωνικά.

Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η διαμόρφωση ταυτότητας του φύλου είναι μια διαδικασία που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:

• Βιολογικοί, ορμονικοί, γενετικοί παράγοντες
• Η ανατομία των γεννητικών οργάνων
• Λειτουργίες μάθησης
• Η καταχώριση σε κάποιο φύλο κατά την ανατροφή

Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι τα παιδιά διαμορφώνουν την ταυτότητα του φύλου και το σχετικό ρόλο μέσα από μια διαδικασία μάθησης που απαιτεί παρατήρηση, μίμηση και ενίσχυση. Τα παιδιά, δηλαδή, μαθαίνουν σταδιακά παρατηρώντας και μιμούμενα τους γονείς και τους συνομηλίκους τους.

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Walter Mischel, ειδικευμένο σε θέματα ανάπτυξης, τα παιδιά μιμούνται με μεγαλύτερη επιτυχία μοντέλα που ανήκουν στο ίδιο φύλο μ’ αυτά, έχουν εξουσία και τους προσφέρουν τη φροντίδα τους. Σύμφωνα μ’ αυτές τις προδιαγραφές, ο γονιός του ίδιου φύλου με το παιδί είναι το πιο αποτελεσματικό πρόσωπο για να επηρεάσει τη συμπεριφορά του.

Το καθημερινό περιβάλλον θυμίζει στο παιδί διαρκώς ότι είναι αγόρι ή κορίτσι, και το ενισχύει αντίστοιχα να ασχολείται με ανδρικά ή γυναικεία πράγματα. Έτσι κι αυτό τελικά καταλήγει να σκέφτεται για τον εαυτό του «ως αγόρι ή κορίτσι». Με τον τρόπο αυτό, η διαμόρφωση του ρόλου του φύλου προηγείται της απόκτησης της ταυτότητας του φύλου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα αγόρια ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα κορίτσια να παίζουν το ρόλο που ταιριάζει στο φύλο τους. Μιμούνται με μεγαλύτερη συνέπεια άτομα του ίδιου φύλου και απορρίπτουν κάθε συμπεριφορά που συνδέεται με το αντίθετο φύλο.

Ανδρικά και γυναικεία πρότυπα

Τα παιδιά δίνουν μεγάλη προσοχή στους άνδρες και τις γυναίκες στη ζωή τους, αναπτύσσοντας προσδοκίες με βάση τις παρατηρήσεις που κάνουν. Παράλληλα τα παιδιά υιοθετούν τις συνήθειες των ενηλίκων.

Οι προσδοκίες και οι επιθυμίες, συνειδητές και ασυνείδητες, των γονιών για το φύλο του παιδιού τους, η σχέση των γονιών με το δικό τους περιβάλλον και με το αντίθετο φύλο, οι προβληματισμοί και οι πεποιθήσεις τους για τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου του παιδιού.

Η σχέση του κάθε γονιού με τον δικό του πατέρα και τη δική του μητέρα, οι αντίστοιχες δικές τους ταυτίσεις και τα βιώματα, καθώς και η σχέση των γονιών μεταξύ τους είναι μεγάλης σημασίας. Το παιδί λειτουργεί σαν δέκτης μαζικών προβολών από το πρώιμο περιβάλλον του και έτσι δημιουργεί την αίσθηση του εαυτού του και του φύλου του.

Η Diane Ruble, ομότιμη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, περιγράφει ένα μικρό αγόρι του οποίου η μαμά έπινε καφέ και ο μπαμπάς του έπινε τσάι. Το αγόρι νόμιζε ότι είχε βρει τους κανόνες μέχρι που, προς μεγάλη του έκπληξη, είδε έναν άντρα με ένα φλιτζάνι καφέ.

Να θυμάστε ότι το παιδί σας κρατά σημειώσεις: Αν θέλετε να ξέρει ότι οι άντρες μπορούν να μαγειρεύουν ή ότι οι γυναίκες μπορούν να επιδιορθώσουν πράγματα, πρέπει να του το δείξετε.

Εάν εσείς και ο σύντροφός σας έχετε αρκετά παραδοσιακούς ρόλους στο σπίτι και θέλετε να ενθαρρύνετε το παιδί σας να είναι ανοιχτόμυαλο σχετικά με τους ρόλους των φύλων, γίνετε δημιουργικοί για να δείξετε στο παιδί σας άλλους τρόπους, όχι τόσο παραδοσιακούς.

Αναζητήστε βιβλία, τηλεοπτικές εκπομπές και ταινίες με άντρες και γυναίκες σε μη παραδοσιακούς ρόλους. Δείξτε του π.χ. έναν άνδρα νοσοκόμο ή μια γυναίκα αστυνομικό και μιλήστε θετικά γι’ αυτούς: «Πιθανότατα αποφάσισε να πάει σε σχολή νοσηλευτικής γιατί του αρέσει να φροντίζει τους ανθρώπους» ή «Προστατεύει την πόλη μας από το έγκλημα».

Ταύτιση φύλου: Οι «κανόνες» του να είσαι αγόρι ή κορίτσι

Όταν τα παιδιά είναι προσχολικής ηλικίας, ξέρουν ότι υπάρχουν ρούχα για κορίτσι και αγόρια και μπορεί να διστάζουν να ξεπεράσουν τα όρια.

Για παράδειγμα, τα κορίτσια δέχονται κομπλιμέντα για τα ρούχα που φοράνε από μικρή ηλικία, οπότε δεν είναι περίεργο που μπορεί να επιμείνουν να φορούν ένα φόρεμα πριγκίπισσας σε ένα ταξίδι κάμπινγκ, εξηγεί η ψυχολόγος Απλώς αγκαλιάζουν τη δική τους κοριτσίστικη ομορφιά και επίσης προσπαθούν να ταιριάξουν με όλα τα άλλα κορίτσια γύρω τους.

Κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας, τα παιδιά τείνουν να έχουν αρκετά άκαμπτη άποψη για το τι είναι «σωστό» για τα αγόρια και τι είναι «σωστό» για τα κορίτσια. Αυτό συμβαίνει επειδή έχουν ταυτιστεί με ένα συγκεκριμένο φύλο και είναι σημαντικό για αυτά να συμπεριφέρονται με τρόπο που αισθάνονται ότι είναι συνεπείς με την ομάδα που ανήκει το φύλο τους.

Όταν τα παιδιά γίνουν 5 ή 6 ετών, αρχίζουν να χαλαρώνουν τις στερεότυπες απόψεις τους και αναγνωρίζουν ότι και τα δύο φύλα μπορούν να κάνουν σχεδόν τα ίδια πράγματα.

Έκφραση συναισθήματος: Αγόρια εναντίον κοριτσιών

Πολλοί γονείς σήμερα ενθαρρύνουν τους γιους και τις κόρες τους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Δεν είναι όμως εύκολο να αλλάξετε τον τρόπο που σκέφτονται τα παιδιά αν έχουν μάθει να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο.

Επιπλέον, δεν μπορείτε να ελέγξετε τι συναντά το παιδί σας έξω από το σπίτι  Στην παιδική χαρά, για παράδειγμα, οι παλιοί κανόνες μπορεί να εξακολουθούν να ισχύουν. Οι κανόνες που επιβάλλουν στα αγόρια για παράδειγμα να μην κλαίνε και να υποστούν σιωπηλά τα χτυπήματα και τους μώλωπες. Άρα, οι κανόνες που αποτρέπουν τα αγόρια να εκφράσουν τα συναισθήματα τους

Τα αγόρια όμως που μεγαλώνουν με αυτήν την προσέγγιση μπορεί να πνιγούν συναισθηματικά και να παραμείνουν έτσι ως ενήλικες.

Εάν θέλετε ο γιος σας να μεγαλώσει και να νιώθει άνετα με τα συναισθήματά του, αναρωτηθείτε εάν ανταποκρίνεστε στα δάκρυά του με τον ίδιο τρόπο που θα ανταποκρινόσασταν στα δάκρυα της κόρης σας.

Παιδιά τρανσέξουαλ

Μερικές φορές οι γονείς ανησυχούν όταν η κόρη τους προτιμά να παίζει ποδόσφαιρο αντί να παίζει με κούκλες ή όταν ο γιος τους θέλει να ντυθεί με φανταχτερά ρούχα και να χρησιμοποιήσει μακιγιάζ. Για τα περισσότερα  παιδιά, αυτό είναι απλώς ένα κανονικό παιχνίδι.

Ωστόσο, μερικές φορές ένα παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι το φύλο του δεν του ταιριάζει. Ένα παιδί μπορεί να είναι δυσαρεστημένο για το φύλο με το οποίο γεννήθηκε ή ακόμα και να επιμένει ότι είναι το αντίθετο φύλο.

Όταν συμβεί αυτό, μπορεί να αντιμετωπίσει κοινωνική απομόνωση, μπούλινγκ αλλά και πίεση να αποδεχτεί το φύλο του,.

Η σύγχυση της ταυτότητας φύλου είναι σπάνια, αλλά εάν το παιδί σας ταιριάζει σε αυτό το πρότυπο, συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Θα βοηθήσει και το παιδί και γενικότερα όλη την οικογένειά να κατανοήσουν την συγκεκριμένη κατάσταση.

Ο ρόλος σας ως γονιός

Σύμφωνα  με τελευταίες έρευνες, αγόρια και κορίτσια που δεν έχουν έντονα ανεπτυγμένα τα στερεότυπα του φύλου τους τείνουν να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, κατανόηση και ευελιξία στις κοινωνικές τους σχέσεις. Σαν ενήλικοι, ολοκληρώνονται ευκολότερα επαγγελματικά, μιας που η συμπεριφορά τους είναι σαφώς πιο προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις των καιρών μας.

Αντίθετα, ενήλικοι που μεγάλωσαν με τα αυστηρά πρότυπα του φύλου τους, είναι πιο δυσπροσαρμοστικοί, οι άντρες παρουσιάζουν πιο εύκολα προβλήματα έκφρασης συναισθημάτων και οι γυναίκες νιώθουν ανίσχυρες και μειονεκτικά.

Γι’ αυτό καλό θα ήταν κάθε γονιός να προωθήσει μια πιο ισορροπημένη διαπαιδαγώγηση όσων αφορά το φύλο των παιδιών. Πρέπει να μάθουμε στους γιους μας πως δεν είναι ντροπή να έχουν συναισθήματα και να τα εκφράζουν, πως δεν υπάρχουν αντρικές και γυναικείες δουλειές στο σπίτι, αλλά μόνο δουλειές που πρέπει να γίνουν, και πως τη δύναμή τους πρέπει να τη χρησιμοποιούν για να προστατεύουν τα πιο «αδύναμα» μέλη της οικογένειας και όχι για να επιβάλλονται σε αυτά.

Παρομοίως, τα κορίτσια οφείλουν να μάθουν πως δεν είναι ντροπή να παίζουν με τουβλάκια ή με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, πως και οι γυναίκες και οι άντρες είναι εξίσου καλοί οδηγοί και πως το φύλο τους δεν θα τους βάλει περιορισμούς στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Αυτά θα βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν προσαρμοστικότητα και αυτοπεποίθηση, αξίες ιδιαίτερα χρήσιμες για την ενήλικη ζωή τους.

Καθώς το παιδί σας μεγαλώνει, ενθαρρύνετε το να ασχοληθεί με όλες τις δραστηριότητες  συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δεν εμπίπτουν στους παραδοσιακούς ρόλους του φύλου. Ένα κορίτσι που θέλει να παίξει ποδόσφαιρο; Ένα αγόρι που θέλει να κάνει μαθήματα χορού; Δώστε στο παιδί σας την ευκαιρία να ανακαλύψει από μόνο του τι είναι σωστό και τι του ταιριάζει.