Παιδική Επιθετικότητα: πώς αναπτύσσεται και με ποιες συμπεριφορές ενισχύεται;

Δημοσιεύθηκε στις | Τελευταία Ενημέρωση

Ο θυμός και η οργή είναι οι πιο κοινές συναισθηματικές αντιδράσεις της παιδικής ηλικίας. Πολύ νωρίς στη ζωή του, το άτομο αρχίζει να αντιδρά βίαια σε καταστάσεις που του προκαλούν δυσαρέσκεια.
Όπως είναι φυσικό, το παιδί, για να εκφράσει το θυμό του, χρησιμοποιεί τα μέσα που του είναι κάθε φορά πρόσφορα. Έτσι, στην αρχή χρησιμοποιεί συνήθως το κλάμα και τα ξεφωνητά.

Στο τέλος του πρώτου έτους επιδίδεται σε έντονες ενέργειες αυτοκαταστροφικής κυρίως μορφής, τις λεγόμενες εκρήξεις οργής (κλαίει έντονα, ξεφωνίζει, χτυπιέται στο δάπεδο, πηδάει πάνω κάτω, τραβάει τα μαλλιά του, δαγκώνει τα δάχτυλά του).
Σύντομα όμως διαπιστώνει ότι μπορεί να στρέψει τις ενέργειές του εναντίον εξωτερικών αντικειμένων και προσώπων, κυρίως αυτών που το παρεμποδίζουν στην εκπλήρωση των σχεδίων του. Έτσι εμφανίζεται η επιθετικότητα, που αναφέρεται σε ενέργειες που αποσκοπούν να προκαλέσουν πόνο, τραύμα, ζημιά, άγχος στους άλλους, όπως να σπάει αντικείμενα, να κλωτσάει, να χτυπάει γροθιές, να γκρινιάζει, να βρίζει, να αρνείται να κάνει αυτό που του ζητούν.


Στο δεύτερο προς τρίτο έτος η παιδική επιθετικότητα στρέφεται κυρίως κατά των γονέων, ενώ στο τρίτο προς τέταρτο έτος (όπου κυριαρχεί το ομαδικό παιχνίδι) κατά των αδελφών και των συνομηλίκων. Ωστόσο, η συχνότητα και η ένταση της επιθετικής συμπεριφοράς μειώνονται σημαντικά με την πάροδο της ηλικίας, γεγονός που αντανακλά τόσο την αυξανόμενη ευαισθησία του μεγαλύτερου παιδιού στις κοινωνικές πιέσεις όσο και την ικανότητά του για περισσότερο αυτοέλεγχο.

Παιδική Επιθετικότητα: πώς αναπτύσσεται και με ποιες συμπεριφορές ενισχύεται;

Αναπτυξιακές τάσεις της παιδικής επιθετικότητας:

α) Τα αγόρια παρουσιάζουν περισσότερη επιθετικότητα από τα κορίτσια , διαφορά που γίνεται μεγαλύτερη με την πάροδο της ηλικίας και οφείλεται τόσο σε βιοχημικούς (όπως η διαφορετική αναλογία ανδρογόνων ορμονών) όσο και σε κοινωνικούς παράγοντες (όπως οι διαφορές στην ανατροφή των δύο φύλων).

β) Στα μικρότερα παιδιά κυριαρχεί η προσπάθεια πρόκλησης πόνου και βλάβης με δαγκώματα, χτυπήματα, καταστροφή αντικειμένων, κ.α., ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά γίνεται χρήση ύβρεων, απειλών, κ.τ.λ.

γ) Στα μικρότερα παιδιά η επιθετικότητα αποσκοπεί στην απόκτηση ή στη διατήρηση κάποιου αντικειμένου ή δικαιώματος, ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά η επιθετικότητα στρέφεται εναντίον προσώπων και συνοδεύεται από έντονη εκδικητική διάθεση.

Ποιοι γονείς έχουν επιθετικά παιδιά

Εμπειρικά δεδομένα σχετικά με την ψυχοδυναμική της οικογένειας και την επιθετικότητα του παιδιού έχουν δείξει τα εξής:

α) Οι γονείς που χρησιμοποιούν αυστηρές ποινές έχουν επιθετικά παιδιά, γιατί η έντονη συστηματική τιμωρία προκαλεί έντονη εσωτερική θυμική αναστάτωση, άρα και μεγαλύτερη επιθετικότητα.
β) Οι γονείς που δείχνουν μεγάλη ανοχή στην επιθετικότητα του παιδιού και την αφήνουν να εκδηλώνεται ελεύθερα έχουν επιθετικά παιδιά. Οι γονείς που επιτρέπουν στο παιδί να εκφράζει ελεύθερα τις επιθετικές του διαθέσεις προς τους ίδιους και προς τους άλλους – γιατί πιθανότατα πιστεύουν ότι έτσι απλά ξεδίνει –, αντί να το επαναφέρουν γρήγορα στην ηρεμία και στην τάξη, άθελά τους προκαλούν μεγαλύτερη επιθετικότητα.

γ) Οι επιθετικοί γονείς αποτελούν πρότυπο μίμησης και έχουν επιθετικά παιδιά. Τα μικρά παιδιά μιμούνται και αναπαράγουν επιθετικές ενέργειες τόσο των ενηλίκων όσο και των συνομηλίκων τους. Τα παιδιά που έχουν διαπιστώσει ότι ορισμένες αμοιβές είναι επακόλουθο ορισμένων επιθετικών ενεργειών, αλλά και εκείνα που συνεχώς ενθαρρύνονται από τους γονείς να ασχολούνται συστηματικά με επιθετικά - ανταγωνιστικά παιχνίδια είναι πιο επιθετικά. Τέλος, τα παιδιά που εκτίθενται συστηματικά σε επιθετικά πρότυπα είτε στην πραγματικότητα, είτε σε εικονική – συμβολική μορφή (τηλεόραση) αναμένεται να εκδηλώσουν επιθετικές συμπεριφορές.

Πηγή: Παρασκευόπουλος, Ι.Ν., (1985). Εξελικτική ψυχολογία. Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη ως την ενηλικίωση. Τόμος 2 (Προσχολική Ηλικία). Αθήνα, Πανεπιστήμιο Αθηνών.