Γιατί τα παιδιά χρειάζονται τα όρια & πώς θα τα θέσουμε σωστά;

 

Ξεκινώντας πάντα την συζήτηση για τα όρια καλώ του γονείς να σκεφτούν αυθόρμητα ποιες λέξεις τους έρχονται στο μυαλό όταν ακούν τους όρους «πειθαρχία» και « όρια». Οι πιο συνήθεις απαντήσεις είναι οι λέξεις τιμωρία, καταπίεση, απαγόρευση, περιορισμός. Δεν είναι διόλου απρόσμενο λοιπόν γιατί δυσκολευόμαστε να βάλουμε όρια στα παιδιά μας.

Ας το πάρουμε όμως από την αρχή…

Γιατί χρειάζονται τα όρια;

Παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με σαφή όρια έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση,   αυτοπεποίθηση , υπευθυνότητα και ανεξαρτησία. Τα όρια παρέχουν ασφάλεια στο παιδί, το βοηθούν να διαμορφώσει ταυτότητα και καθαρή εικόνα για το ποιος είναι και τί ζητάει από τον εαυτό του. Το παιδί ωριμάζει μέσα από συνθήκες αυτονομίας και ανεξαρτησίας που οι ίδιοι οι γονείς του έχουν προσφέρει και έτσι είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τους κανόνες και στην ενήλικη ζωή του.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, τα παιδιά έχουν ανάγκη την στήριξη των γονιών τους ώστε να νιώθουν ασφαλή, από την άλλη μεριά όμως είναι ζωτικής σημασίας η επιθυμία τους να κάνουν βήματα εξερεύνησης του περιβάλλοντος ώστε να αυτονομηθούν. Σε αυτό το σημείο ξεκινούν τα περισσότερα προβλήματα που συχνά οι γονείς μπερδεύονται. Εδώ αρχίζουν και μπαίνουν στην εξίσωση οι δικές μας πεποιθήσεις για το τί εστί όριo.

Tί ορισμό δίνουμε στην λέξη όπως προαναφέραμε; Tί προσωπικές εμπειρίες είχαμε εμείς ως παιδιά ;

Είχαμε γονείς πολύ αυστηρούς που με πολλές απαγορεύσεις και τιμωρίες επέβαλλαν την πειθαρχία και αναπτύξαμε μια « δυσανεξία» σε οτιδήποτε θεσπίζει ένα πλαίσιο;

Όλες αυτές οι ερωτήσεις είναι πολύ σημαντικό να απαντηθούν από εμάς για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε προς τα πού κινούμεθα και από πηγάζουν τα πιστεύω μου και τελικά ποιο είδος διαπαιδαγώγησης μου ταιριάζει καλύτερα;

Τα τρία βασικά είδη διαπαιδαγώγησης:

• Δημοκρατική προσέγγιση

1. Έχω ελευθερία μέσα σε όρια
2. Λύνω μόνος μου τα προβλήματα μου πχ, θα ψάξω να βρω πού είναι το χαμένο μου παιχνίδι
3. Επιλέγω τις συνέπειες

• Επιτρεπτική προσέγγιση

1. Έχω ελευθερία χωρίς όρια
2. Οι κανόνες είναι για όλους ,αλλά όχι για εμένα
3. Οι γονείς « υπηρετούν» το παιδί
4. Έλλειψη σεβασμού με αποτέλεσμα να υπεραναπτύσσεται ο εγωκεντρισμός.

• Αυταρχική προσέγγιση

1. Έχω μόνο όρια, χωρίς ελευθερίες
2. Οι γονείς επιλύουν τα προβλήματα των παιδιών γιατί « έρουν καλύτερα»
3. Τα παιδιά είτε αποσύρονται και υποτάσσονται είτε έχουν τάση για εκδίκηση και επαναστατούν.

Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαπαιδαγώγησης ( αποτελεσματικό ορίζουμε τον τρόπο κατά τον οποίο στις οικογένειες που υιοθετείται τα παιδιά φαίνεται να έχουν μεγαλύτερες ακαδημαϊκές και επαγγελματικές επιτυχίες καθώς και παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης) είναι η δημοκρατική προσέγγιση.

Γιατί όμως;

Mε την προσέγγιση αυτήν μαθαίνω στο παιδί μου ότι είμαι παρών στο μεγάλωμα του και μπορώ να το προστατεύσω αν χρειαστεί. Του παρέχω καθοδήγηση και του μαθαίνω ότι ο λόγος μου και η παρουσία μου είναι σταθερή. Όταν θα πω « δεν μπαίνουμε στο αυτοκίνητο χωρίς να κάθεσαι στο παιδικό σου καθισματάκι με την ζώνη δεμένη» , το παιδί ξέρει τί να περιμένει. Αυτό του παρέχει ασφάλεια αλλά επίσης του ενισχύει την εμπιστοσύνη στον γονέα γιατί ξέρει ότι « αν η μαμά μου πει το Χ , έτσι και θα γίνει». Του δείχνουμε ότι είμαστε αξιόπιστοι, ότι έχουμε τον έλεγχο. Ένα παιδί που μεγαλώνει ήρεμο και ασφαλές λοιπόν είναι ψυχολογικά πιο δυνατό να αντιμετωπίσει όσα του συμβαίνουν στην καθημερινότητα.

Ωραίες πάντα οι θεωρίες, πρακτικά ωστόσο ποια στοιχεία της δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης κάνουν τη διαφορά;

• Θετική ενίσχυση – αν θέλω να ξεμάθω ανεπιθύμητες συμπεριφορές και να μάθω κάτι πιο κατάλληλο πρέπει να αλλάξω τον τρόπο που ανταμείβω. Πιάνομαι από την επιθυμητή συμπεριφορά και αγνοώ ( όσο μπορώ) την αρνητική.
• Απομάκρυνση από την δραστηριότητα- όταν το παιδί έχει την όχι επιθυμητή συμπεριφορά, για παράδειγμα, χτυπάει το αδελφάκι του στο κεφάλι ενώ παίζουν στο πάτωμα με τα τουβλάκια τους, εάν με το προηγούμενο βήμα της θετικής ενίσχυσης, δηλαδή, την στιγμή που παίζουν αρμονικά το επαινώ και του λέω « Μπράβο Κ. τί ωραία που παίζετε και συνεργάζεστε» δεν έχω το επιθυμητό αποτέλεσμα, τότε πάω στο δεύτερο βήμα που είναι να πάρω το παιδί για λίγο μακριά από το παιχνίδι να του εξηγήσω τον λόγο απομάκρυνσης του και τον σωστό τρόπο που έχει το παιχνίδι και όταν ηρεμήσει επιστρέφουμε σε αυτό που έκανε.
• Μάθηση μέσω της παρατήρησης- για να διδάξω το οτιδήποτε στο παιδί μου, πιο σημαντικό από αυτά που λέω είναι αυτό που εγώ πρωτίστως κάνω. Δεν μπορώ να περιμένω από το παιδί μου να μην φωνάζει όταν θέλει κάτι όταν εγώ ο ίδιος του φωνάζω κάθε φορά που του λέω να μαζέψει το δωμάτιο του. Αν το έχω πει πολλές φορές και δεν έχει γίνει τότε αυτό συνδέεται με αυτό που αναφέραμε προηγουμένως. Ο λόγος μου δεν μετράει στο παιδί γιατί ίσως του έχω στείλει διττά μηνύματα στο παρελθόν με τη μη σταθερότητα μου οπότε το παιδί έχει περιθώριο να μην μας ακούει. Επίσης δράττομαι της ευκαιρίας εδώ να αναφέρω ότι, είναι εξαιρετικά δύσκολο να έχω ένα παιδί που δεν ακούει, γι’αυτό εκτός από το να ζητήσω βοήθεια από κάποιον ειδικό όταν διακρίνω ότι δεν μπορώ να το διαχειριστώ πια, είναι επίσης σημαντικό να δώσω και σε εμένα, την επιλογή της απομάκρυνσης από την δραστηριότητα που είπαμε πιο πριν. Αντί να βάλω λοιπόν τις φωνές στην πολλοστή φορά που ζητάω να μαζέψει τα παιχνίδια του, μπορώ να πάω σε ένα μέρος για 5 λεπτά να πάρω μερικές αναπνοές και εγώ ο ίδιος για να ηρεμήσω.
• Φυσικές συνέπειες- ένα βασικό στοιχείο της δημοκρατικής προσέγγισης είναι ότι υπάρχουν όρια και συνέπειες και επιτρέπουμε στο παιδί να τις υποστεί. Για παράδειγμα, πετάει με δύναμη το παιχνίδι του που του έχουμε εξηγήσει ότι αν το κάνει αυτό θα σπάσει…και σπάει…Αυτό είναι μια φυσική συνέπεια της πράξης του.

Τί κάνω λοιπόν;

• Να είστε συνεπείς- πρέπει στα λεγόμενα μας να είμαστε συνεπείς. Αυτό σημαίνει και συνεπείς στον εαυτό μας, σε αυτό που λέμε εμείς οι ίδιοι ,αλλά ( και πολύ συχνά αυτό είναι το δύσκολο που συναντάμε στις οικογένειες) και μεταξύ των 2 γονέων. Είναι σημαντικό να μην στέλνουμε στα παιδιά διφορούμενα μηνύματα για το τί μπορούν και τί δεν μπορούν να κάνουν.
• Μην ξεχνάτε την ηλικία του παιδιού- πολλές φορές από την επιθυμία μας να κάνει κάτι το παιδί έχουμε υπερβολικές απαιτήσεις από εκείνο ή το αντίθετο, θεωρούμε πάντα ότι είναι πολύ μικρό και δεν μπορεί να κάνει πράγματα μόνο του. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού για να βρίσκουμε την χρυσή τομή σε αυτό.
• Αποφύγετε τις γενικότητες- Το να πω σε ένα παιδί « ηρέμησε λίγο» είναι ασαφές. Είναι προτιμότερο να πω στο παιδί « σε παρακαλώ μην χτυπάς τα πόδια σου στο πάτωμα και μην με κλωτσάς». Το παιδί καταλαβαίνει καλύτερα τί του ζητάμε άρα είναι και πιο πιθανό να το κάνει.
• Δεν προσωποποιώ την συμπεριφορά- όταν πω στο παιδί μου « είσαι κακό παιδί», αντί να του πω « η συμπεριφορά σου δεν είναι καλή» του στέλνω το λάθος μήνυμα. Σκοπός μας δεν είναι να επιτεθούμε στο παιδί κάνοντας κριτική στον χαρακτήρα του, αλλά να του δώσουμε να καταλάβει ότι αυτό που κάνει είναι λάθος.
• Αγάπη το πιο σημαντικό- τα παιδιά μας πρέπει να ξέρουν ότι ακόμα και όταν δεν επιδοκιμάζουμε μια συμπεριφορά τους, τα αγαπάμε το ίδιο. Δεν πρέπει ποτέ να πω στο παιδί μου « αν το κάνεις αυτό δεν θα σε αγαπάω να το ξέρεις». Αντ’ αυτού μπορώ να πω « δεν μου αρέσει καθόλου αυτό που κάνεις , αλλά η αγάπη μου για εσένα δεν αλλάζει ποτέ. Μπισκότο όμως λυπάμαι, δεν θα φας άλλο».

 Και σε όλα αυτά μην ξεχνάτε ότι μαζί με τα παιδιά σας θα βρείτε τους ρυθμούς της δικής σας οικογένειας….γιατί στο μαζί κρύβεται το μυστικό.

Έττυ Βαρούχ 
Σύμβουλος ψυχικής υγείας – ψυχοθεραπεύτρια 
MSc  in Applied Psychology
E-mail: ettyvarouchpsy@gmail.com