Συναισθήματα: Τί συμβαίνει με αυτά στον παιδικό εγκέφαλο & πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε να τα διαχειριστούν καλύτερα;

Μια φορά και έναν καιρό, πριν από περίπου 170.000 χρόνια, υπήρξε μια γενετική μετάλλαξη, που έδωσε στον άνθρωπο το δώρο της γλώσσας. Αυτό ήταν μια μοναδική συμπεριφορική καινοτομία που του έδωσε την ικανότητα για πολιτιστική και συναισθηματική εξέλιξη.

από την Ζέτα Γάκη*

Σήμερα όμως δεν θέλω να μιλήσουμε για τους ανθρώπους των σπηλαίων, ούτε για το ζήτημα τις γλώσσας. Σήμερα θέλω να μιλήσουμε για τα συναισθήματα,  τι συμβαίνει στον παιδικό εγκέφαλό   με αυτά και πως μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί να τα διαχειριστεί καλύτερα.

Συναίσθημα: ασυνείδητη ή συνειδητή διαδικασία;
Πάμε πάλι πίσω στο παραμύθι και ας δούμε τα πράγματα από ψηλά:
Όλα όσα πιστεύουμε και αισθανόμαστε, όλη η αγάπη, το μίσος, η απληστία, η χαρά, η ανησυχία, η ευτυχία, η θλίψη που υπάρχει στον κόσμο, στην ταυτότητά μας και στις αναμνήσεις μας, όλος ο πολιτισμός, η ιστορία, η τεχνολογία, όλα αυτά παράγονται χάρη στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Γνωρίζοντας όλα αυτά πολλοί επιστήμονες προσπάθησαν να καταλάβουν τι είναι τελικά τα συναισθήματα:

• Ένας επιστήμονας, ο Damasio (2014), θεωρεί τα συναισθήματα ως μια συλλογή χημικών και νευρικών αποκρίσεων που σχηματίζουν ένα ξεχωριστό μοτίβο (πχ) το μοτίβο του φόβου.
• Ένας άλλος, ο Volkow (2018), πιστεύει ότι τα συναισθήματα είναι συντονισμένα προγράμματα δράσης από τον εγκέφαλο που διαχειρίζονται τις αλλαγές σε όλο το σώμα.
• Ένας που πολύ μου αρέσει όπως τα λέει, ο Calabrez (2016), αναφέρει ότι το συναίσθημα είναι αυτόματο, δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω του, δεν μπορούμε να το ελέγξουμε, εγγυάται την επιβίωσή μας και η αποτελεσματικότητά του απορρέει ακριβώς από το γεγονός ότι είναι αυτόματο. Όμως τονίζει ότι αν και το συναίσθημα είναι συχνά ασυνείδητο, όταν συνειδητοποιήσουμε για παράδειγμα ότι είμαστε ενθουσιασμένοι, περνάμε μια άλλη διαδικασία στον εγκέφαλό μας καθώς. Η αίσθηση είναι η συνειδητή συνειδητοποίηση ενός συναισθηματικού προγράμματος.
• Τέλος, ο Breuning (2015), χωρίζει τα συναισθήματα σε τρία διαφορετικά, στενά συνδεδεμένα επίπεδα: το ψυχικό ή ψυχολογικό επίπεδο, το φυσιολογικό επίπεδο και το επίπεδο συμπεριφοράς.

Σε κάθε περίπτωση, και αυτό που έχει τεράστια σημασία είναι ότι ένα αυξανόμενος αριθμός ερευνών μας λέει ότι η συναισθηματική ανάπτυξη αρχίζει νωρίς στη ζωή, ότι είναι μια κρίσιμη πτυχή της ανάπτυξης της συνολικής αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου και ότι έχει τεράστιες συνέπειες κατά τη διάρκεια μιας ζωής.

10 πράγματα που (πιθανόν) δεν ξέρατε για τα συναισθήματα των παιδιών

1. Ένα παιδί που κατανοεί και μπορεί να αντιμετωπίσει τα συναισθήματα έχει «συναισθηματική ικανότητα». Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του κατάλληλα (π.χ. να χαμογελά αν είναι χαρούμενο). Μπορεί να αναγνωρίσει τι αισθάνεται και τι αισθάνονται οι άλλοι και μπορεί να τροποποιήσει (ή να αλλάξει) τα συναισθήματά του για να αντιμετωπίσει καλύτερα ορισμένες καταστάσεις (π.χ., μπορεί να ηρεμήσει όταν είναι θυμωμένος).
2. Τα παιδιά με συναισθηματική ικανότητα είναι πιο πιθανό να έχουν ενσυναίσθηση – δηλαδή να μπορούν να καταλάβουν πώς αισθάνονται οι άλλοι. Είναι επίσης πιο πιθανό να βοηθήσουν τους άλλους και να βρουν τρόπους αντιμετώπισης των αρνητικών καταστάσεων.
3. Τα παιδιά με συναισθηματική ικανότητα είναι πιθανό να τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο και να έχουν θετικές σχέσεις με άλλα παιδιά και μέλη της οικογένειας.
4. Τα συναισθήματα που εκφράζουν τα παιδιά εξαρτώνται από την ηλικία αλλά και τον πολιτισμικό τους υπόβαθρο.
5. Μερικά από τα πρώτα συναισθήματα που εκφράζουν τα μωρά είναι ο φόβος, ο θυμός και η χαρά.
6. Περίπου στην ηλικία των 30 μηνών, τα παιδιά αρχίζουν να εκφράζουν συναισθήματα που σχετίζονται με τον τρόπο που αισθάνονται τα ίδια γι’ αυτά. Μπορεί να αισθάνονται αμηχανία, ενοχή ή περηφάνια
7. Η συναισθηματική συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία, τη γνωστική τους ανάπτυξη και τον τρόπο που αντιδρούν σε νέες καταστάσεις και αντικείμενα.
8. Τα παιδιά που εκφράζουν ενδιαφέρον και χαρά όταν αντιμετωπίζουν νέες καταστάσεις και αντικείμενα είναι πιο πιθανό να έχουν συναισθηματική ικανότητα από τα παιδιά που φοβούνται ή λυπούνται.
9. Τα παιδιά που είχαν αρνητικές εμπειρίες νωρίς στη ζωή τους (π.χ. τραύμα ή κακομεταχείριση) μπορεί να έχουν πρόβλημα να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα τους.
10. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αντιμετώπιση των συναισθήματων τους μπορεί να γίνουν καταθλιπτικά, επιθετικά ή ανήσυχα.

Ένας μίνι οδηγός για παιδιά 0-5 ετών

• Δώστε προσοχή στα μη λεκτικά μηνύματα του μωρού σας για το πώς αισθάνεται (π.χ. αγκαλιάζει, χτυπάει, κλαίει).

Το μωρό σας δεν μπορεί να μιλήσει, οπότε χρησιμοποιήστε αυτές τις μη λεκτικές ενδείξεις για να μάθετε τι αισθάνεται. Έτσι, αν αντιδράτε άμεσα υποστηρίζοντας και φροντίζοντας το παιδί σας, αυτό θα το βοηθήσει στην οικοδόμηση ενός ισχυρού συναισθηματικού δεσμού μαζί σας. Για παράδειγμα, όταν το παιδί σας σάς αγκαλιάζει, αφιερώστε λίγο χρόνο για να το αγκαλιάσετε και εσείς.

• Βοηθήστε το παιδί σας να αναγνωρίσει τα συναισθήματα του.

Μπορείτε να του δείξετε πώς αισθάνεστε για παράδειγμα σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτό θα το βοηθήσει να κάνει τη σύνδεση μεταξύ μιας συγκεκριμένης κατάστασης με θετικά και αρνητικά συναισθήματα. Βοηθήστε επίσης το παιδί σας να καταλάβει τα συναισθήματά του. Για παράδειγμα: "Είμαι πολύ χαρούμενη όταν μου χαμογελάς!"

• Παρατηρήστε τις αντιδράσεις του παιδιού σας όταν αντιμετωπίζετε νέες ή δύσκολες καταστάσεις.

Δώστε στο παιδί σας συμβουλές για τρόπους αντιμετώπισης αρνητικών συναισθημάτων. Για παράδειγμα: «Βλέπω ότι είσαι απογοητευμένος με το νέο σου παιχνίδι. Πάρε μερικές βαθιές ανάσες.». Ακόμη, εάν το παιδί σας φαίνεται φοβισμένο ή λυπημένο σε μια νέα κατάσταση, καθησυχάστε το γρήγορα βοηθώντας το να δει τις θετικές πλευρές της. Για παράδειγμα: «Ξέρω ότι είσαι αγχωμένος όταν απομακρύνεσαι από τη μαμά, αλλά ο παιδικός θα είναι πολύ διασκεδαστικός! Σκέψου τους νέους φίλους που θα κάνεις!». Και φυσικά μη παραλείψετε να δώσετε στο παιδί σας ένα αντικείμενο παρηγοριάς όπως το αγαπημένο του αρκουδάκι ή την κουβερτούλα του για να καθησυχάζεται.

Zέτα Γάκη*
Nευροβιολόγος, MSc
Ανάπτυξη παιδικού εγκεφάλου
Τηλ. Επικοινωνίας: 6908719154
Instagram page: @zetagaki
Email: zetagaki@gmail.com