Μία δότρια ωαρίων αποκαλύπτει... Η αμοιβή και οι κίνδυνοι

Σχεδόν ποτέ η δημοσιογραφική έρευνα δεν αναδεικνύει τις γκρίζες πτυχές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ίσως γιατί το διακύβευμα (η γέννηση ενός μωρού) είναι τόσο ευαίσθητο ζήτημα για τους ανθρώπους που απευθύνονται στις αναπαραγωγικές τεχνολογίες, που εύκολα μπορούν να παραβλέψουν τα κακώς κείμενα προκειμένου να φτάσουν στον πολυπόθητο στόχο.

Αυτόν τον αθέατο μικρόκοσμο της άγνωστης αγοράς ωαρίων με δότριες, λήπτριες και μεσάζοντες έφερε στο φως η εκπομπή «Φάσμα» της ΕΡΤ. Στην εκπομπή εκτός από την Έλενα, τη δότρια ωαρίων, μίλησε η Ναταλί Σαϊτάκη, μία γυναίκα που βρίσκεται σε διαδικασίες εξωσωματικής γονιμοποίησης, αλλά και ο Αστυνόμος Α’ Χρήστος Χαρμαντζής, επικεφαλής της Υποδιεύθυνσης αντιμετώπισης οργανωμένου εγκλήματος και εμπορίας ανθρώπων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης που εξάρθρωσε κύκλωμα εκμετάλλευσης γυναικών για λήψη ωαρίων, καθώς και ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Νικόλαος Βραχνής.

Τι ισχύει για τις δότριες ωαρίων

Από τον Ιούλιο του 2022 ο νέος νόμος για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή επιτρέπει την ύπαρξη δύο ταχυτήτων όσον αφορά στους δότες γενετικού υλικού (σπέρματος και ωαρίων): την επιλογή του δότη ανάμεσα σε ανωνυμία και επωνυμία και του λήπτη ανάμεσα σε επώνυμο ή ανώνυμο δότη.

Δηλαδή μπορεί μία δότρια να ζητήσει τα στοιχεία της να είναι διαθέσιμα στην οικογένεια που θα χρησιμοποιήσει τα ωάριά της, ώστε να μπορούν -αν θελήσουν- να την εντοπίσουν τα παιδιά που έχουν γεννηθεί από τα ωάριά της.

Αυτό ισχύει από φέτος. Μέχρι τώρα όμως, οι δότριες ηταν αυστηρά ανώνυμες και αυτή η ανωνυμία επέτρεπε διάφορες παρατυπίες.

Η κυριότερη είναι ότι (σύμφωνα με τη νομοθεσία) δεν μπορούν να γεννηθούν περισσότερα από 10 παιδιά από μία μόνο δότρια (ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες αιμομιξιών στον πληθυσμό). Ωστόσο, λόγω της απουσίας ενός μητρώου δοτών/δοτριών που να είναι διασυνδεδεμένο με όλες τις κλινικές, αυτό δεν μπορεί να το ελέγξει καμία αρχή.

Μιλώντας στην εκπομπή, ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Νίκος Βραχνής, παραδέχθηκε την απουσία Μητρώου για πάρα πολλά χρόνια (κατά τη διάρκεια των οποίων μπορούμε να υποθέσουμε το χάος που επικρατούσε με τις δωρεές ειδικά στις περιπτώσεις γυναικών από χαμηλά κοινωνικά στρώματα που έδιναν ακόμα και οικειοθελώς πολλές φορές σε διαφορετικές κλινικές) και δηλώνει ότι το Μητρώο τέθηκε σε λειτουργία τελικά στις αρχές του 2022.

Οι δότριες λαμβάνουν αμοιβή, που είναι το βασικό κίνητρο για αυτές και όχι τα αλτρουιστικά κίνητρα, όπως διαφημίζεται.

Κατά κανόνα δεν λαμβάνουν ενημέρωση για τους κινδύνους της δωρεάς – όπως το σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών – οι οποίοι είναι συχνότεροι σε αυτές διότι είναι νέες και υγιείς γυναίκες που λαμβάνουν ορμόνες.

Οι δότριες δεν λαμβάνουν καμία ψυχολογική στήριξη και δεν ενημερώνονται ούτε για την πορεία της δωρεάς τους. Δεν μαθαίνουν ποτέ δηλαδή πόσα παιδιά έχουν γεννηθεί από τα ωάριά τους και δεν λαμβάνουν καμία πληροφόρηση ακόμα και για το πώς θα επηρεαστεί μελλοντικά η δική τους γονιμότητα όταν δίνουν επανειλημμένως ωάρια.

Ακόμα και μετά την αναθεώρηση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου, ο νόμος προβλέπει ελάχιστα για τις δότριες.

Η ιστορία της Έλενας

Η δημοσιογράφος Ελβίρα Κρίθαρη συνάντησε την Έλενα στα δυτικά προάστια της Αθήνας, όπου ζει. Σήμερα είναι γύρω στα 30, υπήρξε σε μικρότερη ηλικία δότρια ωαρίων, σε μια εποχή που οι οικονομικές δυσκολίες απαιτούσαν δραστικές λύσεις.

Η Έλενα είναι από τις περιπτώσεις δοτριών που μετάνιωσαν για τη δωρεά. Αφενός λόγω επιπλοκών στην υγεία τους (σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών) και αφετέρου γιατί άρχισε να κάνει μητρικές σκέψεις για τα παιδιά που γεννήθηκαν από τα ωάριά της.

Περιέγραψε στην ΕΡΤ πώς προσεγγίστηκε από μία μεσάζουσα που την έφερε σε επαφή με την κλινική και κράτησε μια προμήθεια από την αμοιβή της – κάτι που απαγορεύεται ρητά από τον νόμο.

«Είχα ακούσει γενικά και από γνωστή μου, είχε δώσει πολλές φορές, εκείνη δεν ήξερε, δεν της είχαν πει ποτέ ότι πρέπει να δώσει μέχρι 6 φορές σε όλη της τη ζωή γιατί δεν κάνει παραπάνω. […] Είχα πει δεν θα το έκανα ποτέ, μετά είχα κάποια οικονομικά προβλήματα, μου είχε μιλήσει μια φίλη μου για αυτό, πάλι δεν ήθελα, αλλά σκέφτηκα ότι θα βοηθήσω κιόλας, θα βοηθήσω εν μέρει κι εμένα και λέω οκ ας το δω πώς θα είναι.

Και ποια ήταν η αμοιβή της μεσάζουσας; «Την πρώτη φορά εγώ είχα πάρει 1200 εκείνη είχε κρατήσει τα 200. Την δεύτερη φορά είχε κρατήσει τα 100».

Ωστόσο παρέλειψε να την προειδοποιήσει για το σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών. «Γενικά αυτό συμβαίνει με τις πολλές χρήσεις των φαρμάκων για την εξωσωματική. Ουσιαστικά αυτές τις ενέσεις κάνουμε κι εμείς. Τη δεύτερη φορά που έδωσα ωάρια, δεν μου έδωσαν αυτά τα χάπια, τα οποία κλείνουν τις ωοθήκες πιο γρήγορα. Πάλι πονούσα τις πρώτες μέρες, λέω θα περάσει… Μετά από λίγες μέρες πονούσα αρκετά πιο έντονα. Δυσκολευόμουν και να πάω στη δουλειά. Δυσκολευόμουν με τον ύπνο, είχα αρχίσει –δεν μπορούσα να αναπνεύσω. Ένιωθα σαν κρύωμα, σαν βρογχίτιδα, κάτι τέτοιο. Λέω θα κρύωσα. Ο πόνος όσο περνούσαν οι μέρες είχε αρχίσει και γινόταν πιο έντονος και πήγα στο νοσοκομείο. Οι εξετάσεις δεν έδειξαν κάτι. Με πήγαν για υπέρηχο. Το πρώτο που είδαν είναι ότι είχα υγρό στα νεφρά, πολύ, και μετά είδαν τις ωοθήκες. Με ρώτησαν αν είχα κάνει ωοληψία ή κάτι τέτοιο, τους είπα ναι, με ρώτησαν πριν πόσες μέρες, πρέπει να ήτανε δύο εβδομάδες, μου είπανε πήγαινε κοίταξέ το με τον γυναικολόγο σου μήπως έχεις αυτό το σύνδρομο. Μου είπανε πως θα έπρεπε να έχουν κλείσει κάπως, να έχουν συρρικνωθεί, αλλά με το υγρό που είδαν στα νεφρά είπαν ότι πιθανότατα να έσπασαν κάτι κύστες. Σε όλο αυτό δεν με είχαν πάρει κάποιο τηλέφωνο γενικά, ούτε την πρώτη φορά, ούτε την δεύτερη. Να δούνε, είμαι καλά;»

Όμως παρόλη αυτή την δυσάρεστη εμπειρία, έγινε δότρια για μία ακόμα τελευταία φορά. «Πήγα τρίτη φορά και αυτή ήταν και η τελευταία, μου είπε πως θα μου δώσουν τα ίδια λεφτά, δεν θα κρατήσουν κάτι εκείνοι και αν έφερνα κάποιον γνωστό μου θα έπαιρνε κι εκείνος τα ίδια λεφτά και θα μου έδιναν και εμένα προμήθεια, ας πούμε, 300 ευρώ».

Κάτι που η ίδια δεν έκανε ποτέ. «Δεν πήγα άλλο άτομο. Γενικά επειδή το έκανα εγώ δεν θεωρώ ότι ήταν και τόσο καλό να στείλω και κάποιον άλλον. Γιατί αν ήξερα ότι θα γίνουν όλα αυτά, δεν θα πήγαινα ούτε εγώ. Δεν μου μίλησε κανείς, ότι μπορεί να υπήρχαν αυτές οι πιθανότητες. Έστω κι αυτό το μικρό, που δεν έπαθα κάτι στην τελική, αλλά μπορεί και να πάθαινα».

Η Έλενα γνωρίζει αρκετές κοπέλες που έχουν γίνει δότριες ωαρίων. Το βασικό τους κίνητρο ήταν πάντα η αμοιβή. «Θεωρούσαν ότι τα λεφτά ήταν καλά. Αλλά δεν ήτανε. Ξέρω άτομο που στην αρχή έπαιρνε 600 ευρώ. Για όλο αυτό δεν είναι… Άλλο να υπάρχει πρόβλημα και να θες να μείνεις έγκυος, άλλο τώρα για να πάρεις λεφτά να βάλεις σε κίνδυνο ουσιαστικά την υγεία σου».

Αλλά δεν την προβληματίζει μόνο το θέμα της υγείας… «Στην αρχή όταν έδωσα ωάρια δεν το σκεφτόμουν, αλλά μετά όταν πέρασε ο καιρός, σκεφτόμουν ότι κάποια παιδιά ίσως έχουν το DNA μου, δεν ήταν και τόσο ωραίο. Άλλο μία φορά, άλλο 5-6. Γιατί από αυτή τη μία φορά βγαίνουν αρκετά ωάρια, οπότε δεν ξέρω πόσες κοπέλες έχουν πάρει. Θα ήθελα, αλλά δεν ξέρω αν γίνεται. Δεν γίνεται βασικά. Μας είχαν βάλει να υπογράψουμε ότι δεν θα ψάξουμε ποτέ το οτιδήποτε και δεν θα ασχοληθούμε με αυτό».

Η Έλενα λεει πως θα ήθελε να μην ήταν υποχρεωτική η ανωνυμία. «Θα ήθελα έστω να ξέρω αν είναι καλά. Αν έχει πάει καλά και αν είναι καλά. Αυτό το σκέφτηκα μετά. Είναι η φάση που λένε αν δεν γεννήσεις δεν ξέρεις. Αυτό.»

Κατά κάποιον τρόπο, αισθάνεται σαν να είναι μητέρα κάποιου παιδιού. «Γιατί έχει το DNA μου, όπως και να το κάνουμε. Δεν περίμενα ότι θα το ένιωθα αυτό το συναίσθημα. Δεν θεωρώ ότι το νιώθουν όλοι. Το ίδιο ισχύει και με τις κανονικές μητέρες», καταλήγει.