Κορωναϊός: Έχετε μικρά παιδιά στο σπίτι; Κρατήστε το φόβο, το στρες & τον πανικό μακριά!

από την Ζέτα Γάκη*

Το ξέσπασμα της παγκόσμιας πανδημίας του κορωναϊού,το  κλείσιμο των σχολείων και η αλλαγή της καθημερινότητας έχει προκαλέσει αρκετή αναστάτωση στη ζωή των παιδιών. Τα πολύ μικρά παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν με ακρίβεια τι συμβαίνει όμως αντιλαμβάνονται το φόβο, τη νευρικότητα, το στρες και τον πανικό της οικογένειας. Οι έρευνες όμως έχουν δείξει ότι ο χρόνιος έντονος φόβος (για διάστημα μεγαλύτερο από δυο εβδομάδες) μπορεί να προκαλέσει άμεσα και μακροπρόθεσμα προβλήματα στην μάθηση, στη συμπεριφορά και στη σωματική και ψυχική υγεία τους.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Όλα τα παιδιά αντιμετωπίζουν διάφορους φόβους κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, όπως το φόβο για το σκοτάδι, τα τέρατα ή τους ξένους.Αυτοί οι φόβοι είναι φυσιολογικές πτυχές της ανάπτυξης τους και έχουν προσωρινό χαρακτήρα. Τα βρέφη αρχίζουν να αισθάνονται φόβο και να τον διαφοροποιούν από άλλα συναισθήματα περίπου στην ηλικία των 6 έως 12 μηνών. Κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας, τα νήπια και τα παιδιά προσχολική ηλικίας συνήθως εκφράζουν το αίσθημα του φόβου σε μια μεγάλη ποικιλία γεγονότων ή ατόμων. Σε γενικές γραμμές, οι φυσιολογικοί προσχολικοί φόβοι δεν διαταράσσουν τη ζωή ενός παιδιού και διαλύονται κατά ηλικία των 7 ή 8 χρόνων. Σε αυτή την ηλικία, ενώ τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν αυτούς τους φόβους σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές (όπως για παράδειγμα την ώρα του ύπνου) ή σε ορισμένες περιπτώσεις (για παράδειγμα όταν έρχονται σε επαφή με έναν ξένο), η γενική συμπεριφορά τους δεν υποδηλώνει ότι φοβούνται ή ότι έχουν κάποια ανησυχία ή άγχος.

Η πρόωρη έκθεση των μικρών παιδιών όμως σε τρομακτικά γεγονότα επηρεάζει τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, και ιδιαίτερα εκείνες τις περιοχές που εμπλέκονται στα συναισθήματα και στη μάθηση.

Πως ο έντονος φόβος επηρεάζει τον εγκέφαλο των μικρών παιδιών

Ο έντονος φόβος για μεγάλο διάστημα προκαλεί χρόνια ενεργοποίηση των συστημάτων απόκρισης στο στρες του σώματος με άμεσα και μακροπρόθεσμα προβλήματα. Ένα από τα πιο σημαντικά είναι η μειωμένη δράση των κυκλωμάτων του εγκεφάλου των μικρών παιδιών κάτω των 3 ετών. Αυτό συμβαίνει γιατί τα μικρά παιδιά βρίσκονται αναπτυξιακά σε μια ευαίσθητη περίοδο όπου συμβαίνει η πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου τους.  Έτσι η υπερφόρτωση στο σύστημα απόκρισης στο στρες μπορεί να αλλάξει ακόμα και την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου τους!

Πολλές νέες έρευνες, αποκάλυψαν ότι τρεις σημαντικές δομές επηρεάζονται από το αίσθημα του φόβου. Η πρώτη περιοχή είναι η αμυγδαλή η οποία ανιχνεύει εάν ένα ερέθισμα, ένα άτομο ή ένα γεγονός είναι απειλητικό. Η δεύτερη περιοχή είναι ο ιππόκαμπος που συνδέει την απόκριση φόβου με το πλαίσιο στο οποίο συνέβη η απειλή. Μελέτες δείχνουν επίσης ότι αυξημένες ορμόνες στρες όπως η κορτιζόλη επηρεάζουν την ανάπτυξη και την απόδοση τόσο της αμυγδαλής όσο και του ιππόκαμπου. Πέραν αυτών, έχει αποδειχθεί ότι ο χρόνιος φόβος μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη και του προμετωπιαίου φλοιού, της περιοχής του εγκεφάλου που είναι κρίσιμη για την εμφάνιση εκτελεστικών λειτουργιών στον άνθρωπο. Ο χρόνιος φόβος διαταράσσει δηλαδή τη δημιουργικότητα, τον έλεγχο και την εστίαση της προσοχής ενώ δεν αφήνει τον εγκέφαλο να συμπεριφερθεί παρορμητικά και κυρίως να θυμάται και να ενσωματώνει νέες πληροφορίες στη λήψη αποφάσεων- δεξιότητες εξαιρετικά σημαντικές καθ 'όλη τη διάρκεια του σχολείου και στην ενηλικίωση.

Η αντίδραση των γονέων είναι καθοριστική για τα μικρά παιδιά

 Είναι φυσιολογικό τα παιδιά να αισθάνονται ανήσυχα ανά περιόδους, όπως κατά τη διάρκεια της έναρξης του σχολείου ή λόγω μιας μετακόμισης. Ωστόσο, το άγχος γίνεται ακατάλληλο όταν παρεμβαίνει στη φυσιολογική λειτουργία του σώματός τους. Η έκθεση σε φυσικές καταστροφές ή ιατρικά γεγονότα μπορεί να αυξήσουν το ποσοστό των διαταραχών ανησυχίας στα παιδιά.

Η αντίδραση των γονιών- και κυρίως της μητέρας- είναι καθοριστική στην αντιμετώπιση ενός μεγάλου στρεσογόνου γεγονότος. Έρευνες έδειξαν ότι η συναισθηματική δυσφορία μετά από μια φυσική καταστροφή μπορεί να παραμείνει έως και 10 μήνες αργότερα και είναι περισσότερο εμφανής στα κορίτσια από ότι στα αγόρια. Οι υπερβολικά ανήσυχοι γονείς μπορούν να διαμορφώσουν το φόβο και το άγχος και να ενισχύσουν την ανήσυχη συμπεριφορά αντιμετώπισης στα μικρά παιδιά.Επίσης, η αντίδραση της μητέρας είναι ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης των μετατραυματικών φαινομένων στα παιδιά. Οι μητέρες οι οποίες είναι πολύ ανήσυχες και υπερπροστατευτικές λόγω μιας καταστροφής αυξάνουν- άθελά τους- τα μετατραυματικά συμπτώματα των παιδιών τους.

Συμπερασματικά, η ψύχραιμη, υπεύθυνη και χωρίς πανικό αντιμετώπιση ενός κρίσιμου γεγονότος όπως η παγκόσμια πανδημία του κορωναϊού είναι η καλύτερη λύση ώστε να προστατεύσουμε τα παιδιά σωματικά και ψυχολογικά αυτό το διάστημα.

* Η Ζέτα Γάκη είναι Νευροβιολόγος, MSc και έχει εξειδικευτεί στην ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου
Instagram page: @zetagaki, Email: zetagaki@gmail.com