Γιατί είναι σημαντικό το παιδί μου να έχει ενσυναίσθηση; (και για λόγους που δεν φαντάζεστε)

Ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια είναι αυτό της πολύ μεγάλης εισροής ανθρώπων από ξένες χώρες στην χώρα μας. Αυτό το γεγονός έχει δημιουργήσει πολύ μεγάλη ανασφάλεια. Όταν δε νιώθω ασφαλής, όταν νιώθω ότι κάτι θα χάσω θυμώνω και επιτίθεμαι, είτε φραστικά είτε σωματικά. Μπορεί να έχω δίκιο για τους λόγους για τους οποίους ανησυχώ. Μπορεί και όχι. Σίγουρα όπως και αν νιώθω έχω το δικαίωμα να διαμαρτυρηθώ. Όμως με τρόπο που τιμά την παιδεία, τον πολιτισμό και την λογική που πρέπει να επικρατεί σε τέτοιες περιόδους κοινωνικής κρίσης.

Περιστατικά όπως το μαχαίρωμα του 12χρονου μαθητή στην Θεσσαλονίκη ή το κλείσιμο σχολείων για να μη φοιτήσουν μικρά παιδιά, ή ο τραμπουκισμός με ρίψη πετρών στο σπίτι αλλοδαπών παιδιών προς εκφοβισμό τους ή ρατσιστικές απόψεις που άλλοτε έμμεσα ή άμεσα εκφράζονται στα ΜΜΕ δεν είναι η λύση.

Γιατί πάντα σε κάθε μας αντίδραση πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν μας ότι μας παρακολουθούν τα παιδιά μας και μαθαίνουν από τις δικές μας αντιδράσεις τρόπους αντιμετώπισης των κρίσεων.

Μιλάμε στα παιδιά μας για την εν συναίσθηση, ότι πρέπει να φροντίζουν τα αδέλφια τους, να τα προστατεύουν αν έρθουν αντιμέτωποι με έναν κίνδυνο στο σχολείο, να σηκωθούν από τη θέση τους στο λεωφορείο αν δουν μια έγκυο ή έναν ηλικιωμένο για να κάτσει (όλες αυτές οι πράξεις εμπεριέχουν το στοιχείο της ενσυναισθησης), αλλά όταν κληθούμε να τα κάνουμε αυτά αλλά για κάποιον ξένο και πόσο μάλλον για κάποιον που δεν έχει στοιχεία πάνω του που εγώ μπορώ να ταυτιστώ τότε τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα…Εν συναίσθηση alacarte θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει.

Τί είναι όμως η ενσυναίσθηση ;

Οι Jason Cowell και Jean Decety (2014) ξεχώρισαν την ενσυναίσθηση σε 3 διαφορετικές διεργασίες που συχνά μπερδεύουμε και τις χρησιμοποιούμε όλες μαζί :

• Συναισθηματικό μοίρασμα- είναι η διεργασία κατά την οποία νιώθουμε δυσφορία όταν παρακολουθούμε κάποιον άλλον να βιώνει δυσφορία.
• Ευαισθητοποιημένη ανησυχία- είναι το κίνητρο που έχουμε να φροντίσουμε τους άλλους όταν περνάνε μια δυσκολία
• Εναλλαγή προοπτικής- η ικανότητα που μπορώ συνειδητά να μπω στη θέση ενός άλλου ανθρώπου και να νιώσω αυτό που νιώθει ή σκέφτεται.

Από πότε ικανό το παιδί μου να νιώσει ενσυναίσθηση για τον διπλανό του;

Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά είναι ικανά να δείξουν σημάδια ενσυναίσθησης από 8-10 μηνών, γι’ αυτό και μπορεί να δούμε ένα μωρό να κλαίει όταν ακούει ένα άλλο μωρό να κλαίει. Πιο ώριμες μορφές ενσυναίσθησης ωστόσο παρατηρούμε από τα 2,5 έτη και έπειτα, όπου το παιδί μπορεί να δείξει ενδιαφέρον όταν βρεθεί μπροστά σε μια κρίση , όπως για παράδειγμα να βοηθήσει κάποιο άλλο παιδάκι που κλαίει στην παιδική χαρά. Παρόλα αυτά η ενσυναίσθησηείναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο μαθαίνεται στα παιδιά, θέλει χρόνο και επένδυση χρόνου από τους γονείς στα παιδιά.

Γιατί είναι σημαντικό το παιδί μου να έχει ενσυναίσθηση;

Οι έρευνες μας δείχνουν ότι όταν τα μικρά παιδιά μπορούν να μπουν στην προοπτική ενός άλλου ανθρώπου και το εφαρμόζουν στη συναναστροφή τους με αυτούς, είναι πιο πιθανό να είναι πιο επιτυχημένα σε κοινωνικά περιβάλλοντα ( σχολείο, εξωσχολικές δραστηριότητες) και να είναι και περισσότερο κοινωνικά αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους. Επίσης, έρευνες και πάλι δείχνουν ότι τα σχολεία που ενισχύουν την ενσυναίσθηση στους μαθητές μέσω του στοιχείου της πολυπολυτισμικότητας συνδέονται με υψηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών και αυξημένα επίπεδα ευτυχίας. (Chang and Le 2011 ).

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αναπτύξει ενσυναίσθηση;

• Εμείς πρώτοι ως πρότυπο: όπως λέμε κάθε φορά, τα παιδιά μαθαίνουν από αυτά που βλέπουν εμάς να κάνουμε παρά από αυτά που τους λέμε να κάνουν. Γίνετε εσείς με την συμπεριφορά σας μοντέλο που νοιάζεται για τον απέναντι του. Και αυτό ξεκινάει πρώτα από τη σχέση μας με τα παιδιά μας. Όταν εσείς σε μια διαφωνία δείξετε στο παιδί σας ότι μπαίνετε στη θέση του, δεν το κρίνετε και κάνετε ό,τι μπορείτε για να καταλάβετε αυτό που σας λέει ό,τι νιώθει, έχετε κάνει τα πρώτα σημαντικά βήματα στο να εμφυσήσετε στο παιδί σας την ενσυναίσθηση. Βοηθήστε το παιδί σας να ονοματίσει για παράδειγμα ένα δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει και συζητήστε μαζί του.
• Βοηθήστε το να καταλάβει κι άλλες προοπτικές πέρα από τη δική του: Μέσα από την καθημερινότητα, αλλά κυρίως μέσα από το παιχνίδι και τα παραμύθια μας δίνονται ευκαιρίες να συζητήσουμε με τα παιδιά μας, να τα ρωτήσουμε για παράδειγμα « Πώς νομίζεις ότι νιώθει τώρα αυτός ο ήρωας;», ή « Γιατί λες να νιώθει έτσι;». Με αυτό τον τρόπο από πολύ νωρίς του μαθαίνουμε ότι υπάρχουν κι άλλες οπτικές γωνίες να δει κάποιος μια κατάσταση πέρα από τη δική μας και αναπτύσσουμε και τον μηχανισμό επίλυσης προβλημάτων παροτρύνοντας το να βρει λύσεις.
• Μάθετε μαζί τους « συναισθηματικές λέξεις»: πολλές φορές τα παιδιά, ειδικά σε πιο μικρές ηλικίες , δεν έχουν το λεξιλόγιο που χρειάζεται για να εκφράσουν τί νιώθουν. Τα συναισθήματα που τα κατακλύζουν είναι πολλά και μεγάλα και δυσκολεύονται να τα ξεχωρίσουν, πόσο μάλλον να τα ονοματίσουν. Αν τους παρέχουμε ένα πλούσιο λεξιλόγιο συναισθημάτων ,τότε θα έχουν στη φαρέτρα τους μια πληθώρα λέξεων και εννοιών που θα τα βοηθήσει να μπορούν με σαφήνεια να περιγράψουν πώς νιώθουν. Όπως μαθαίνουμε δηλαδή στα παιδιάς μας από πολύ μικρά τα σχήματα και τα χρώματα, τους μαθαίνουμε και μια μεγάλη γκάμα συναισθηματικών όρων.
• Εκπαιδεύστε τα την αναγνώριση μη λεκτικών συνθημάτων: με κάρτες που απεικονίζουν διαφόρων ειδών αντιδράσεις ή ακόμα και με πρότυπο εμάς ή με αγαπημένους ήρωες τους, βοηθήστε τα παιδιά σας να αποκωδικοποιούν τί μπορεί να νιώθει ο άλλος ακόμα και χωρίς να το εκφράσει.
• Συνδέστε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά: δείχνω στο παιδί μου με απλά λόγια πώς ένα συναίσθημα, πυροδοτεί μια σκέψη και αυτή με την σειρά της μια πράξη. Για παράδειγμα « Ο Γιάννης νιώθει λύπη ,επειδή ο Πάνος του πήρε το παιχνίδι του. Τί θα βοηθούσε τον Γιάννη να νιώσει καλύτερα;»
• Αδράξτε ευκαιρίες συζήτησης για να δημιουργήσετε ταύτιση με τους άλλους: Σε μια Ολλανδική έρευνα με παιδιά δημοτικού, τους παρουσίασαν κάποια υποθετικά σενάρια σε σχέση με το σχολείο. Τους είπαν λοιπόν « φανταστείτε ότι είναι η σειρά του συμμαθητή σας να μαζέψει την τάξη, αλλά θέλει να φύγει νωρίς επειδή είναι η μητέρα του άρρωστη σπίτι και ζητάει την βοήθεια σας. Θα βοηθούσατε;» Στο ένα σενάριο που δόθηκε στα παιδιά τους είπαν ότι το παιδί που ζητάει βοήθεια είναι φίλος τους, και στο άλλο σενάριο ότι δεν είναι φίλος. Αυτή η μεταβλητή φάνηκε να έχει στατιστική σημασία , αφού τα παιδιά εξέφρασαν λιγότερη προθυμία να βοηθήσουν τον συμμαθητή στο σενάριο που δεν ήταν φίλοι. Προσέθεσαν έπειτα οι ερευνητές άλλη μια μεταβλητή, αντί να ρωτήσουν απευθείας τα παιδιά αν θα βοηθούσαν ή όχι τον συμμαθητή τους, τους ζήτησαν να αξιολογήσουν πόσο λυπημένος ή αναστατωμένος φαίνεται ο συμμαθητής τους. Το αποτέλεσμα; έχοντας αξιολογήσει το συναίσθημα πρώτα, τα παιδιά δεν έδειξαν μεγαλύτερη προθυμία να βοηθήσουν τον συμμαθητή τους είτε ήτανείτε δεν ήταν φίλοι. Η αναγνώριση του συναισθήματος του συμμαθητή τους ήταν αρκετό για να επηρεάσει την απόφαση τους για προσφορά βοήθειας.
• Βοηθήστε τα να δουν ότι έχουν περισσότερα κοινά και με άλλους ανθρώπους διαφορετικούς από τα ίδια:οι έρευνες δείχνουν ότι μας είναι πιο εύκολο να συναισθανθούμε την δυσκολία κάποιου που έχει πιο πολλά κοινά με εμάς. Ένας πολύ καλός τρόπος για να ενθαρρύνουμε την ενσυναίσθηση στα παιδιά μας , είναι να τους μάθουμε να αναγνωρίζουν τί έχουν κοινό με τους άλλους ανθρώπους. Ένας ακόμη τρόπος που μπορεί να βοηθήσει σε αυτό είναι να γνωρίζουν τα παιδιά μας ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και να μαθαίνουν πώς είναι η ζωή και σε άλλα μέρη. Πολυάριθμες έρευνες μας έχουν αποδείξει ότι οι ρατσιστικές προκαταλήψεις προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από την ελάχιστη επαφή που έχουμε με ανθρώπους που δεν είναι « σαν και εμάς».

 

Αν έπρεπε να περιγράψω την ενσυναισθηση με μια πρόταση θα ήταν:

« Δεν είσαι μόνος και θέλω να καταλάβω πώς είναι να νιώθεις όπως εσύ τώρα».

Είναι ένα σημαντικό βήμα για να χτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά μας , με τα παιδιά μας… Μαζί! Γιατί στο μαζί κρύβεται το μυστικό.

 

Έττυ Βαρούχ

Σύμβουλος ψυχικής υγείας – ψυχοθεραπεύτρια

MSc  in Applied Psychology

E-mail: ettyvarouchpsy@gmail.com