Bullying στο σχολείο: Ποια είναι τα σημάδια που πρέπει να αναγνωρίσετε

Bullying! Στα ελληνικά εκφοβισμός! Μία λέξη τόσο μικρή που όμως αυτομάτως μας δημιουργεί μια έντονη συναισθηματική αντίδραση. Το bullying συμβαίνει παντού. Στο σχολείο, στον εργασιακό χώρο, στα social media, ακόμη και έξω στο δρόμο.

Αυτό που μας σοκάρει όμως περισσότερο, είναι το πόσο σκληρά μπορεί να φερθούν τα παιδιά μέσα σ ’αυτό το πλαίσιο του σχολικού εκφοβισμού. Όλοι έχουμε συγκλονιστεί κάθε φορά που ακούμε την είδηση ότι κάποιο παιδί αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του επειδή δεν μπορεί να διαχειριστεί την κακομεταχείριση και το bullying που έχει υποστεί από τους συμμαθητές ή παιδιά της ηλικίας του.

Δυστυχώς, το bullying στα σχολεία είναι ένα φαινόμενο που έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις με την Ελλάδα να κατέχει την 4η θέση στις χώρες της Ευρώπης στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού.

Σύμφωνα με την Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΙΠΕ) και άλλους φορείς τα στοιχεία είναι δύσκολο κανείς να τα αγνοήσει:

• Το 10-15% των μαθητών είναι θύμα κάποιας μορφής βίας στο σχολικό περιβάλλον.
• Το 8,5% των εφήβων δηλώνουν ότι υφίστανται περιστατικά εκφοβισμού 2-3 φορές τον μήνα. (2012)
• 1 στους 3 μαθητές γυμνασίου έχουν πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού.
• 1 στους 2 μαθητές έχει γίνει μάρτυρας περιστατικού bullying.
• Το 15,8% δηλώνουν ότι είναι οι ίδιοι θύτες. (2012)
• Πιο συχνά περιστατικά βίας εκδηλώνονται στο δημοτικό και στο γυμνάσιο σε σχέση με το λύκειο όπου αρχίζουν και μειώνονται.
• Τα αγόρια εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά σωματικής βίας , ενώ τα κορίτσια σε περιστατικά λεκτικής βίας.
• Το 25% των παιδιών που είναι θύματα εκφοβισμού δεν αναφέρουν την κατάσταση τους στην οικογένεια τους με αποτέλεσμα να υφίστανται μεγάλη ψυχολογική πίεση χωρίς στήριξη.

Τί είναι όμως το bullying;

Ένας κλασικός ορισμός του bullying είναι ουσιαστικά οι κατ’ εξακολούθηση και με πρόθεση πράξεις που έχουν σωματική ή λεκτική μορφή και τις συναντούμε σε καταστάσεις που υπάρχει θέμα εξουσίας. Στο σχολικό πλαίσιο,  Bullying θα ονομάσουμε το περιστατικό όπου ένα παιδί θα βλάψει ένα άλλο σωματικά ή λεκτικά όπου μεταξύ τους υπάρχει θέμα εξουσίας. Ο θύτης είναι στην θέση του ισχυρού και το θύμα είναι ανήμπορο να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Ως «σχολικός εκφοβισμός» λοιπόν ορίζεται η εσκεμμένη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βίαιη και επιθετική συμπεριφορά από μαθητές στους συμμαθητές τους. Η συμπεριφορές αυτές έχουν ως στόχο την πρόκληση σωματικού και «ψυχικού πόνου» εντός και εκτός σχολικού περιβάλλοντος.

Ποιες είναι οι μορφές του bullying;

Το bullying το συναντάμε σε διάφορες μορφές και πολλές φορές οι μορφές αυτές συναντώνται και συνδυαστικά :

Σωματικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει χτυπήματα, απειλή τραυματισμού, χτυπήματα με αντικείμενα, φτύσιμο, δάγκωμα, τρικλοποδιές, καταστροφή προσωπικών ειδών του θύματος.

Λεκτικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει χρήση υβριστικών λέξεων, προσφώνηση με προσβλητικά παρατσούκλια, απειλές, ειρωνείες.

Κοινωνικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει απειλές απομόνωσης του θύματος από το κοινωνικό σύνολο, αποκάλυψη μυστικού που έχει εκμυστηρευτεί το θύμα και διάδοση κουτσομπολιών.

Σεξουαλικός εκφοβισμός: περιλαμβάνει σεξουαλικά υπονοούμενα, χειρονομίες και αγγίγματα κυρίως στα γεννητικά όργανα.

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός : πολύ συχνός τρόπος εκφοβισμού τα τελευταία χρόνια που περιλαμβάνει αποστολή υλικού με υβριστικό περιεχόμενο, δημιουργία ψεύτικων προφίλ του θύματος με παραποιημένες φωτογραφίες του και στοιχεία και διακίνηση προσωπικών μηνυμάτων ή βίντεο του θύματος συνήθως σεξουαλικού περιεχομένου με στόχο την διαπόμπευση του , τον χλευασμό του και την κοινωνική του απομόνωση.

Τι δείχνουν οι έρευνες:

Σύμφωνα με πρόσφατη πανελλήνια έρευνα ο εκφοβισμός παίρνει τη μορφή λεκτικής βίας μέσω προσβολών, φραστικών επιθέσεων και κοροϊδευτικών ονομάτων σε ποσοστό 60,69%. Προκύπτει επίσης μέσω χειρονομιών, σωματικών επιθέσεων (45,39%) είτε με εκβιασμό. Μια σύγχρονη μορφή εκφοβισμού αφορά στην αποστολή υβριστικών, εκβιαστικών μηνυμάτων και φωτογραφιών (cyberbullying) μέσω κινητών τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (faceboook, twitter, youtube). Ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλώνεται με τη μορφή κλοπών, καταστροφής προσωπικών αντικειμένων ακόμα και ως σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση.

Όπως προκύπτει από Ευρωπαϊκή έρευνα με συμμετοχή 18.000 μαθητών, οι «θύτες» περιστατικών βίας είναι στην πλειοψηφία τους αγόρια (42,20%) ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα κορίτσια είναι 18,57%. Ως «θύματα» βίας τα αγόρια  πλειοψηφούν έναντι των κοριτσιών.

Οι «δράστες» είναι περισσότερο πιθανό ν’ αντιμετωπίζουν προβλήματα στην οικογένεια , δυσκολίες στην επικοινωνία του ζεύγους αλλά και στη σχέση των γονέων με το παιδί. Συχνά, η οικογένεια των μαθητών που εκφοβίζουν εμπλέκεται σε παραβατικές συμπεριφορές, υπάρχει εθισμός στο αλκοόλ ή το ίδιο το παιδί μπορεί να έχει γίνει αποδέκτης βίαιων συμπεριφορών.

Στον αντίποδα, οι μαθητές θυματοποιούνται λόγω της αδυναμίας τους να αμυνθούν, λόγω του σωματικού τους βάρους και της εθνικότητάς τους. Άλλοι  παράγοντες περιλαμβάνουν τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις και τον τρόπο ντυσίματος τους.

Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων που υπέστησαν βία επέλεξαν να μιλήσουν για την εμπειρία που είχαν. Από αυτούς το 36,8% ανέφερε το περιστατικό σε κάποιο φίλο ενώ το 28,4% απευθύνθηκε στους γονείς. Τι συμβαίνει όμως με τους μαθητές που αποκρύπτουν τα περιστατικά βίας τα οποία υπέστησαν; Στην πλειοψηφία τους, τα θύματα επιλέγουν να μην μιλήσουν για την εμπειρία τους από ντροπή, φόβο είτε επειδή θεωρούν ότι κανείς δεν μπορεί να τους βοηθήσει. Λιγότερο συχνά σιωπούν για να μην θεωρηθούν «καρφιά» και για να μην προκαλέσουν αντίποινα.

Σημάδια ότι το παιδί σας εκφοβίζεται:

• Μειωμένη διάθεση ή άρνηση να πάει στο σχολείο με πρόσχημα αδιαθεσία.
• Αδικαιολόγητες απουσίες.
• Απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν.
• Στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία.
• Αλλάζει τις διαδρομές από και προς το σχολείο.
• Τα ρούχα του είναι συχνά κατεστραμμένα.
• Έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.
• Χάνει συχνά τα πράγματά του.
• Ζητάει συχνά λεφτά.
• Αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.
• Υπάρχουν επίμονες ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του.
• Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα

Επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού

Οι επιπτώσεις της σχολικής βίας είναι σοβαρές και αν ο εκφοβισμός δεν αντιμετωπίζεται μπορεί να έχει πολύ σημαντικά και μακροχρόνια αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του παιδιού.

• Μπορεί να επηρεάσει την ακαδημαϊκή εξέλιξη του παιδιού στο σχολείο.
• Επηρεάζει το παιδί επίσης σημαντικά στην συναισθηματική του ανάπτυξη. Τα θύματα bullying παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, εφιάλτες, αυπνία, κατάθλιψη και πολύ συχνά έχουν αυτοκτονικές τάσεις στοιχείο πολύ ανησυχητικό αν λάβουμε υπ’ όψη ότι η αυτοκτονία είναι ο δεύτερος πιο συχνός τρόπος που ένα παιδί μεταξύ 12-17 που χάνει τη ζωή του.
• Μπορεί να προκαλέσει ακόμα και προβλήματα υγείας στο θύμα , όπως στομαχικά προβλήματα και συχνούς πονοκεφάλους.
• Το bullying δεν επηρεάζει μόνο το θύμα , αλλά και το περιβάλλον του με τους γονείς να βιώνουν και οι ίδιοι συχνά κατάθλιψη, άγχος και ασθένειες που σχετίζονται με την ύπαρξη έντονου στρες. Οι φίλοι του θύματος επίσης συχνά εκφράζουν ότι νιώθουν ανήμποροι να βοηθήσουν και αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη συναισθήματος ενοχής καθώς και φόβου ότι μπορεί εφόσον δεν αντιδρούν να γίνουν και οι ίδιοι μελλοντικά θύματα.

Τί μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου που έχει πέσει θύμα bullying;

• Ακούστε το: Δώστε την πλήρη προσοχή σας στο παιδί σας και ακούστε τί έχει να σας πει , απλά ρωτώντας το "Και τί έγινε μετά δηλαδή;", "εσύ τί έκανες;".
• Κρατήστε την ψυχραιμία σας : Χρυσός κανόνας σε κάθε θέμα. Είναι η ευκαιρία σας να δείξετε στο παιδί σας πως επιλύονται τα προβλήματα. Αν αντιδράσετε με φωνές, απειλές και απελπισία το παιδί μαθαίνει ότι αυτός είναι ο τρόπος που οι μεγάλοι επιλύουν τις διαφορές τους.
• Κάντε συχνά ανακεφαλαιώσεις : Πείτε του "άρα λοιπόν μου λες ότι καθόσουν εκεί και ήρθε ο τάδε και σου πέταξε κάτω το φαγητό σου, καλά κατάλαβα";
• Κανονικοποίειστε την ταραχή του: Πείτε του ότι είναι λογικό να νιώθει ό,τι νιώθει, "Σε καταλαβαίνω απόλυτα που νιώθεις τόσο στενοχωρημένος με όλο αυτό".
• Δώστε του να καταλάβει ότι δεν φταίει: Εξηγείστε του ότι "δεν φταις εσύ επειδή φοράς γυαλιά / είσαι από την τάδε χώρα/ φοράς αυτά τα ρούχα. Ίσως ο ( θύτης) να μην έχει μάθει ότι είμαστε όλοι ωραίοι επειδή είμαστε μοναδικοί ,αλλά και πάλι αυτό δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση την συμπεριφορά του".
• Συμφωνείστε μαζί του ότι υπάρχει πρόβλημα: είναι σημαντικό για τα παιδιά να νιώθουν ότι οι γονείς τα καταλαβαίνουν, πείτε του "έχεις δίκιο, δεν είναι καθόλου εντάξει κάποιος να σου συμπεριφέρεται έτσι".
• Ενισχύστε το: Πείτε το μπράβο που σας εκμυστηρεύτηκε κάτι τόσο δύσκολο, ενισχύστε του με θετικό τρόπο ότι το μοίρασμα των προβλημάτων είναι πολύ σημαντικό στην οικογένεια και  "σε ευχαριστώ πάρα πολύ που με εμπιστεύτηκες". Το σλόγκαν μου είναι: πρόβλημα μοιρασμένο- πρόβλημα μισό.
• Βεβαιώστε το ότι θα το βοηθήσετε : Πείτε του ότι είσαστε διαθέσιμοι να το βοηθήσετε με κάθε τρόπο και φτιάξτε μαζί ένα πλάνο αντιμετώπισης.
• Μιλήστε με το σχολείο : Μπορεί το σχολείο να μην γνωρίζει για το περιστατικό εκφοβισμού του παιδιού σας. Συνεργαστείτε με τη διεύθυνση και τους δασκάλους για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα όσο το δυνατόν πιο σύντομα.

Διαβάστε επίσης  Bullying: Ελληνίδα δημοσιογράφος συγκλονίζει αποκαλύπτοντας το ρατσισμό που βιώνει ο γιος της λόγω χρώματος!