Αριστεία: Τελικά μεγαλώνουμε άριστα ή τελειομανή παιδιά;
Δημοσιεύθηκε στις
Με αφορμή την λέξη "αριστεία" που είναι πολύ δημοφιλής, ιδιαίτερα αυτόν τον καιρό λόγω της παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου και της νέας εγκυκλίου που έστειλε το Υπουργείο Παιδείας για την σημαιοφορία από τους άριστους μαθητές και όχι με κλήρωση η ψυχολόγος Έττυ Βαρούχ μοιράζεται κάποιες πολύ ωφέλιμες για όλους τους γονείς σκέψεις για τις διαφορές μεταξύ της αριστείας με την τελειομανία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλοι οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να είναι ευτυχισμένα και υγιή. Είναι η πιο κλασσική ευχή που δίνουμε σε κάποιον όταν γιορτάζει και όμως η πιο περιεκτική και αληθινή. Στην πορεία όμως πολλές φορές χάνουμε τον δρόμο μας και για πολλούς λόγους που έχουν να κάνουν με το δικό μας μεγάλωμα και το δικό μας φορτίο, αρχίζουμε να φορτώνουμε τα παιδιά με επιθυμίες, απωθημένα και δικές μας ανεκπλήρωτες εμπειρίες. Με τον τρόπο τους οι γονείς απαιτούν από το παιδί τους να είναι τέλειο και να είναι τέλειο σε όλα, στο σχολείο, στις φιλίες τους , στο σπίτι, παντού. Αυτό συνήθως γίνεται βεβαίως κάτω από το πρίσμα του « μα για το καλό του το κάνω», «ξέρω ότι μπορεί γι’ αυτό την- τον ζορίζω», αλλά αυτό δεν αλλάζει το αποτέλεσμα το οποίο είναι ιδιαίτερα επιζήμιο για τα παιδιά. Η ικανότητα που έχει το κάθε παιδί να τα πάει καλά σε τομείς της ζωής του θα γίνεται χειρότερη , όχι καλύτερη, αν οι προσδοκίες μας για αυτά είναι πολύ υψηλές. Οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες οδηγούν σε αποθάρρυνση και όχι στο παιδί να αριστεύσει και τελικά δεν εκπληρώνουν τις δυο ευχές που αρχικά είπαμε ότι οι γονείς επιθυμούν για τα παιδιά τους, η υγεία τους τουλάχιστον η ψυχική είναι εύθραυστη και άρα και η ευτυχία τους πιο δύσκολη να εκπληρωθεί.
Τί είναι η τελειότητα όμως;
Να ξεκαθαρίσουμε αρχικά ότι, η επιθυμία και η προσπάθεια του να είμαι καλός και να προσαρμόζομαι στις καταστάσεις όσο μεγαλώνω όχι μόνο δεν είναι αρνητικό, είναι και το απόλυτα θεμιτό. Όταν μιλάμε για τελειομανία όμως εννοούμε τα πολύ υψηλά μη ρεαλιστικά στάνταρς που θέτει κάποιος στη ζωή του. «Θέλω να είμαι τέλειος, αν δεν γίνει τέλειο αυτό που κάνω δεν θα πάρω καμία ευχαρίστηση». Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί τον άνθρωπο που θέλει να τα κάνει όλα τέλεια στο να πιέζει υπερβολικά τον εαυτό του για να πετύχει τους στόχους του. Συνήθως οι ίδιοι άνθρωποι έχουν το απόλυτο τρόπο σκέψης « ή όλα ή τίποτα» και πιστεύουν ότι οτιδήποτε λιγότερο από το τέλειο είναι αποτυχία. Ακόμα και αν πετύχουν τον στόχο τους δυσκολεύονται να πάρουν χαρά γιατί αυτόματα μετά σκέφτονται την δυσκολία να κρατήσουν αυτή τους την επιτυχία. Άρα ένα παιδί που θα πάρει 20 στο διαγώνισμα της φυσικής , δεν θα απολαύσει- γιορτάσει- χαρεί με την επιτυχία του γιατί ήδη σκέφτεται πώς θα καταφέρει να έχει την ίδια απαραίτητη για αυτόν τέλεια επίδοση και στο επόμενο διαγώνισμα.
Είδη της τελειομανίας
Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει 3 χαρακτηριστικά είδη της τελειομανίας :
- Τελειομανείς προς τον εαυτό τους- έχουν μη ρεαλιστικές απαιτήσεις από τί μπορούν να καταφέρουν.
- Τελειομανείς προς τους άλλους- Θέτουν μη ρεαλιστικούς στόχους στους γύρω τους.
- Τελειομανείς κοινωνικά – Πιστεύουν πως οι άλλοι (γονείς, δάσκαλοι) έχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τους ίδιους.
Πως μπορώ να καταλάβω ότι το παιδί μου είναι τελειομανές;
Τα σημάδια που μπορεί να μας χτυπήσουν καμπανάκι ότι το παιδί μας είναι τελειομανής μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία και την ηλικία του παιδιού όπως και ανάλογα με το είδος της τελειομανίας. Κάποια κοινά χαρακτηριστικά ωστόσο είναι :
- Υπερευαισθησία στην κριτική- ένα παιδί που δεν μπορεί εύκολα να διαχειριστεί έναν κακό βαθμό στο σχολείο, ή ότι ο φίλος του είναι πιο γρήγορος στον στίβο από εκείνο και έχει έντονα ξεσπάσματα.
- Δυσκολία να ολοκληρώσει τις εργασίες του γιατί το αποτέλεσμα δεν είναι αρκετά καλό- το παιδί που γράφει- σβήνει, σχεδιάζει – ξανασχεδιάζει και που γενικά δυσκολεύεται να κλείσει τα βιβλία γιατί όσο και να έχει διαβάσει δεν του είναι αρκετό.
- Κάνει έντονη αυτοκριτική- έχει μεγάλη συναίσθηση του τί γίνεται γύρω του και αυτό επηρεάζει την αυτοεικόνα του η οποία βασίζεται κυρίως στο πώς τον βλέπουν οι άλλοι.
- Κάνει έντονη κριτική και στους άλλους- εφόσον έχει τόσο υψηλά κριτήρια για τον εαυτό του είναι αρκετά συχνό να έχει και αντίστοιχες απαιτήσεις από τους άλλους και ως εκ τούτου να γίνεται πολύ επικριτικό όταν δεν γίνονται όλα όπως τα έχει φανταστεί.
- Έχει χαμηλή ανοχή στο λάθος- το παιδί που είναι τελειομανής δεν μπορεί να διαχειριστεί την αποτυχία (θα δούμε παρακάτω γιατί).
Αν δεν είμαι τέλειος τί είμαι;
Ζούμε σε μια εποχή που από παντού παίρνουμε το μήνυμα ότι αν δεν είμαστε τέλειοι κάτι δεν κάνουμε καλά και πρέπει να είμαστε τέλειοι για να είμαστε αποδεκτοί. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις μητέρες. Μια μητέρα σήμερα για να χαίρει κοινωνικής αναγνώρισης πρέπει να είναι πολύ καλή νοικοκυρά (άρα αυτή που δεν μαγειρεύει, ή που δεν ψωνίζει η ίδια μόνο βιολογικά και υγιεινά σνακ για τα παιδιά της είναι μια μέτρια μητέρα), να έχει την εικόνα που είχε πριν γίνει μητέρα ( εξου η πίεση από παντού να χάσει τα κιλά της εγκυμοσύνης πριν ακόμα βγει από το μαιευτήριο καλά καλά), να είναι εργαζόμενη αλλά αυτό να μην επηρεάζει τον ρόλο της ως μητέρα ( να μην χάνει παιδική παράσταση, καμία συνάντηση καθηγητών), να είναι κοινωνικά ενεργή αναλαμβάνοντας η ίδια να οργανώνει τα κοινωνικά δρώμενα της οικογένειας, να είναι καλή σύζυγος, φίλη και 1002 άλλα. Και όλα αυτά καλείται να τα κάνει τέλεια αλλιώς η ταμπέλα της « ε εντάξει το παλεύει » μαμάς είναι στην γωνία και την περιμένει…πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό; Καθόλου.
Εκτός από την κοινωνία που ζούμε όμως ένα πολύ βασικό στοιχείο που έχουν κοινό οι άνθρωποι που επιζητούν την τελειομανία είναι η σύνδεση του « αν δεν είμαι τέλειος δεν θα είμαι αγαπητός, άρα και αποδεκτός». Τα παιδιά που έχουν τάση στην τελειομανία βλέπουν την αποτυχία ως ένα τέρας που καραδοκεί σε κάθε τους βήμα να τους αποδείξει ότι απέτυχαν άρα θα μείνουν μόνοι τους και οι άλλοι θα τους απορρίψουν.
Επίσης ένας άνθρωπος όταν αποτύχει θα απογοητευτεί, είναι ένα συναίσθημα που περιμένουμε να βιώσουμε σε μια τέτοια κατάσταση. Όμως ,σε ένα παιδί με τελειομανία η απογοήτευση είναι πολύ λίγο, αυτό το παιδί στην αποτυχία θα βιώσει καταστροφικά συναισθήματα επειδή την αποτυχία θα την εισπράξει και θα την αντιληφθεί ως προσωπική επίθεση στην αξία τους ως άνθρωπο.
Από πού μαθαίνουμε ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι ;
Μιλήσαμε για την συμβολή της κοινωνίας στο πώς μας οδηγεί να έχουμε την εικόνα ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι, όμως η μεγαλύτερη συμβολή έρχεται στο πώς μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, και αυτό μεταφράζεται στο τί τους λέμε αλλά κυρίως στο πώς εμείς ζούμε. Αν τα μηνύματα που τους περνάμε είναι αντίθετα με το πώς συμπεριφερόμαστε πρώτον δημιουργούμε σύγχυση στο παιδί και δεύτερον οι πιθανότητες είναι το παιδί να ακολουθήσει αυτό που βλέπει και όχι αυτό που ακούει.
Είναι σύνηθες οι γονείς να μιλάνε στα παιδιά τους για την άνευ όρων αγάπη και αποδοχή , « θα σε αγαπώ ό,τι και αν γίνει και ό,τι και αν κάνεις» και όταν το παιδί παρεκκλίνει στη συμπεριφορά του, αν φέρνει έναν κακό βαθμό, αν τσακωθεί άσχημα με το αδελφάκι του, αν έχει απέναντι στον γονέα μια όχι αποδεκτή συμπεριφορά, τότε να αντιμετωπίσει μια πολύ έντονα επικριτική στάση του γονέα που στα μάτια του παιδιού είναι εως και απορριπτική. Αυτό μπορεί εάν είναι ένα συχνό μοτίβο συνδιαλλαγής με το παιδί, να το οδηγήσει εκτός από το να γίνει τελειομανής γιατί μόνο τότε θα κερδίσει την απόλυτη αποδοχή του γονιού, να το οδηγήσει και να μην εμπιστεύεται τα λόγια του, αφού το « θα σε αγαπώ ό,τι και να γίνει» στην πράξη σημαίνει « θα σε αγαπώ όταν εκπληρώνεις την τέλεια εικόνα που έχω για εσένα».
Πού είναι το πρόβλημα αν ένα παιδί είναι τελειομανές;
- Υπερβολικό άγχος για τυχόν λάθη- ο φόβος της αποτυχίας οδηγεί τον τελειομανή να μην δοκιμάσει καινούρια πράγματα .
- Απόκρυψη του πόνου και της δυσκολίας- τα παιδιά που είναι τελειομανή νιώθουν τόσο έντονη την ανάγκη να δείχνουν τέλεια που όταν θα υπάρξει δυσκολία θα προσπαθήσουν για όσο το δυνατόν περισσότερο να την περάσουν μόνοι τους για να μην χρειαστεί να δείξουν στους άλλους τον μη τέλειο εαυτό τους.
- Αυξημένα επίπεδα στρες- Ως αποτέλεσμα του προηγούμενου, τα παιδιά με τάση προς την τελειομανία έχουν πολύ υψηλότερα επίπεδα στρες γιατί μόνιμα στην ζωή τους προσπαθούν να αποφεύγουν τα λάθη και το συνεχόμενο στρες επηρεάζει την υγεία τους .
Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να μην είναι τελειομανές και απλά να προσπαθεί για το καλύτερο;
- Επιβραβεύστε την προσπάθεια και όχι μόνο το αποτέλεσμα- Φυσικά και χαιρόμαστε όταν το παιδί μας παίρνει έναν καλό βαθμό ή έχει μια καλή συμπεριφορά με τους φίλους του που δείχνει φροντίδα και ενδιαφέρον. Όμως το σημαντικό είναι να ενισχύσουμε- επιβραβεύουμε την προσπάθεια, το γεγονός ότι το παιδί διάβασε αλλά ίσως όχι αρκετά καλά ώστε να πάρει άριστα, αλλά καλύτερα από την προηγούμενη φορά. Εστιάστε με άλλα λόγια σε αυτό που έκανε το παιδί παρά σε αυτό που δεν έκανε.
- Εγώ τί γονιός είμαι; Aς πάρουμε για παράδειγμα μια μητέρα. Γυρίζει στο σπίτι κουρασμένη και πολύ πιεσμένη από την δουλειά. Την περιμένει το παιδί της να παίξουν ,όμως εκείνη δεν έχει καθόλου όρεξη να παίξει αλλά να θα ήθελε ιδανικά να μην μιλήσει σε κανέναν. Στο πρώτο στραβοπάτημα του παιδιού ξεσπάει λέγοντας του να πάει να παίξει στο δωμάτιο του, ότι όλο έτσι κάνει και δεν σέβεται κανέναν, τα θέλει όλα εδώ και τώρα και άλλα αντίστοιχα . Πού είναι το πρόβλημα σε αυτό το σενάριο; Η μητέρα θα μπορούσε εξ’ αρχής να εξηγήσει στο παιδί ότι δεν έχει κουράγιο να παίξουν σήμερα γιατί είναι πολύ κουρασμένη και στενοχωρημένη με κάτι που έγινε στην δουλειά και δεν έχει σε τίποτα να κάνει με αυτό. Αντ’αυτού επειδή δεν θέλει να παραδεχτεί ότι δεν θέλει να παίξει μαζί του γιατί αυτό στο δικό της μυαλό θα την καθιστούσε μια άκαρδη κακή μητέρα που δεν θέλει να ασχοληθεί με το παιδί της, το κρατάει μέσα της μέχρι που ξεσπάει χωρίς να ξέρει το παιδί από πολύ προκύπτει το ξέσπασμα αυτό. Θα ήταν λοιπόν πιο ωφέλιμο αν η μητέρα εξηγούσε στο παιδί όπως είπαμε την κατάσταση της και του έδειχνε και τον μη τέλειο εαυτό της (ότι δεν είναι πάντα η τέλεια μαμά έτοιμη για παιχνίδι ). Με αυτό τον τρόπο όχι μόνο ενισχύει στο παιδί την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του αλλά του μαθαίνει με καθαρά εμπειρικό και στην πράξη τρόπο πως όλοι ,μικροί μεγάλοι, αντιμετωπίζουμε όχι καλές μέρες, ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό και επίσης του μαθαίνουμε πώς με συζήτηση και εξήγηση μπορεί να τις αντιμετωπίζει.
- Προσέχω τα δικά μου λόγια- Δώστε προσοχή στο πώς εσείς σχολιάζετε τους γύρω σας. Αν το παιδί σας σας ακούει συχνά να μιλάτε για τρίτους για το πόσο λάθος ήταν αυτή η κίνηση και πόσο λάθος ζουν το παιδί παρακολουθεί πώς εμείς αξιολογούμε τους άλλους, πόσο αυστηροί και απόλυτοι γινόμαστε και παίρνει το μήνυμα ότι και στα δικά του λάθη θα είσαστε το ίδιο επικριτικοί.
- Μοιραστείτε μαζί του δικές σας αποτυχίες- στα παιδιά αρέσουν κάθε λογής ιστορίες. Αντέξτε να είσαστε όχι τέλειοι, μιλήστε του και για τις δικές δυσκολίες και λάθη όταν ήσασταν στην ηλικία του και αφήστε του χώρο να αποτύχει όπως κάνατε και εσείς.
- Βοηθήστε το να αναγνωρίζει τί μπορεί και ΄τι δεν μπορεί να ελέγξει- Μία μεγάλη δυσκολία που έχουν οι άνθρωποι με τελειομανία είναι το αναπάντεχο που συμβαίνει σε αυτά που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Όμως είναι κάτι αναπόφευκτο οπότε είναι σημαντικό να μάθουμε στο παιδί μας ότι δεν μπορεί να ελέγξει τα πάντα, αλλά μπορεί να ελέγξει την δική του προσπάθεια και στάση απέναντι στο τί συμβαίνει.
- Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει υγιή αυτοεκτίμηση- ασχοληθείτε με δραστηριότητες οι οποίες δίνουν έμφαση στο πόσο καλά νιώθουμε παράστο αποτέλεσμα ,όπως εθελοντισμό ή καλλιτεχνικές ασχολίες που θα το βοηθήσουν να αναπτύξει έναν υγιή ολοκληρωμένο τρόπο που βλέπει τον εαυτό του.
Η ερευνήτρια Brené Brown είχε πει :
«Η υγιής προσπάθεια είναι εστιασμένη στον εαυτό μας. “ Πώς μπορώ εγώ να βελτιωθώ;”
Η τελειομανία είναι εστιασμένη στο έξω “ τί θα πούν οι άλλοι ;” ».
Ας προσπαθήσουμε να φτιάξουμε ένα περιβάλλον λοιπόν όπου το παιδί θα εστιάζει στο πώς να βελτιώνει στοιχεία του εαυτού του που το ίδιο επιθυμεί, παρά να ψάχνει να βρει ποιος είναι και πόσο αξίζει μέσα από την ματιά και τα σχόλια των άλλων.
Και μαζί…. Γιατί στο μαζί κρύβεται το μυστικό…!!
Έττυ Βαρούχ
Σύμβουλος ψυχικής υγείας – ψυχοθεραπεύτρια
MSc in Applied Psychology
E-mail: ettyvarouchpsy@gmail.com
