Πενθεί ένα μικρό παιδί;

Πριν από ένα μήνα σκοτώθηκε ο σύζυγός μου σε τροχαίο δυστύχημα ακαριαία. Είμαι σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση και δεν ξέρω τι να περιμένω από τη μικρή μας κόρη, η οποία είναι 1 έτους. Καταλαβαίνει η μικρή μου ότι κάτι έχει συμβεί; Πενθεί ένα μικρό παιδί;

Αγαπητή αναγνώστρια κάθε χρόνο το 4% των παιδιών στις χώρες του Δυτικού κόσμου πενθούν την απώλεια ενός γονέα. Η απώλεια αυτή θεωρείται μία από τις πιο τραυματικές εμπειρίες στη ζωή ενός ανθρώπου και ο ψυχικός πόνος που δημιουργείται από το στρεσογόνο αυτό γεγονός είναι ιδιαίτερα έντονος.

Οι ψυχικές αντιδράσεις των παιδιών στην απώλεια διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, το αναπτυξιακό στάδιο και την προσωπικότητα.

Σύμφωνα με τον Dodds (2001), τα στάδια του θρήνου που περνάει ένα παιδί, όταν πενθεί, είναι τέσσερα. Το πρώτο είναι το σοκ και η άρνηση. Το παιδί σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να δεχτεί, ότι έχει πεθάνει το αγαπημένο του πρόσωπο και ελπίζει, ότι είναι ένα κακό όνειρο. Μπορεί να βρίσκεται σε σύγχυση και αργότερα να μην θυμάται πράξεις ή σκέψεις που έκανε αυτήν την περίοδο. Τέλος,  μπορεί να επαναλαμβάνει τις ίδιες ερωτήσεις.

Στο δεύτερο στάδιο, κυριαρχούν ο θυμός και η ενοχή. Αισθάνεται θυμό για το αγαπημένο του πρόσωπο, επειδή το άφησε, ενώ μπορεί να αισθάνεται θυμό και για τον Θεό, τον γιατρό κτλ. Παράλληλα, αισθάνεται ενοχή, καθώς πιστεύει ότι ευθύνεται το ίδιο για τον θάνατο. Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της κατάθλιψης. Συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχουν  πλήρως ικανοποιητικές και καθησυχαστικές ερμηνείες για το τι συνέβη. Αισθάνεται μοναξιά και κούραση. Στο τελευταίο στάδιο, αυτό της προσαρμογής και αποδοχής,  το παιδί επανέρχεται, αρχίσει ξανά να παίζει και να γελά. Ωστόσο, είναι πιθανό να έχει συναισθήματα αφοσίωσης στον εκλιπόντα, θεωρώντας, ότι η επανένταξή του αποτελεί προδοσία προς αυτόν.

Παρόλο, που τα παιδιά μικρής ηλικίας, από τα 3 χρόνια, ίσως και νωρίτερα, είναι ενήμερα για τον θάνατο, η αντίληψη για την έννοια του θανάτου και τις συνέπειές της είναι πολύ περιορισμένη. Για τα παιδιά αυτής της ηλικίας, «νεκρός» σημαίνει «είμαι ακίνητος» και «είμαι ζωντανός» σημαίνει «κινούμαι». Ο θάνατος υπάρχει στα παιχνίδια και στα παραμύθια, αλλά η αντίληψή του είναι εξωπραγματική.

Στην ηλικία των 2 έως 5 ετών, το παιδί βρίσκεται στο προσυλλογιστικό στάδιο της γνωστικής ανάπτυξης και δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως την έννοια του θανάτου, την αιτία και την οριστικότητά του, πιστεύοντας ότι είναι αναστρέψιμος και ότι συμβαίνει μόνο στους κακούς. Παράλληλα, αντιλαμβάνεται την απουσία του εκλιπόντα και την απώλεια σαν εγκατάλειψη. Σε αυτήν την ηλικία κυριαρχεί η «μαγική» σκέψη και η «ψυχολογική αιτιότητα», οδηγώντας το παιδί συχνά στην πεποίθηση, ότι το ίδιο είναι υπεύθυνο για τον θάνατο του αγαπημένου του προσώπου. Οι αντιδράσεις τους εκφράζονται σωματικά, κυρίως μέσα από το κλάμα και την ευερεθιστότητα. Παρουσιάζουν προβλήματα στον ύπνο ή τη διατροφή, αλλαγές στα επίπεδα δραστηριότητας και βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση απέναντι στα διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα.

Σε συναισθηματικό επίπεδο, τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να διακρίνουν τα διαφορετικά τους συναισθήματα και δεν μπορούν να μείνουν για πολύ καιρό λυπημένα. Θρηνούν σε φάσεις. Οι αντιδράσεις τους στο πένθος περιλαμβάνουν συμπεριφορές προσκόλλησης και παλινδρόμησης, έντονο άγχος αποχωρισμού, καθώς και σωματικές αντιδράσεις, όπως μειωμένη όρεξη, ταραγμένο ύπνο, με εφιάλτες, ενούρηση, γάντζωμα και ευαισθησία σε μολυσματικές ασθένειες.

Πηγές:
Herbert, M. (2004). Τα παιδιά μπροστά στο πένθος και την απώλεια. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Λουμάκου, Μ., Μπρουσκέλη, Β. (2010). Παιδί και γεγονότα ζωής. Αρρώστια, νοσηλεία, διαζύγιο, θάνατος. Εκδόσεις Gutenberg.